Tih A Nung Tukmi Online Mifir Rak I Ralring Cio Hna Usih: Salai Holy Tawk Tling Thang
Vawleicung IT fimthiamnak khupthal aa letmi le Social media tilet nih Chin zatlang nun fakpi in a hun kan den. Caan rau lo te ah cu social media thlipi le tilet nih thah cawk lo in ngata fuan bang Lai Media (website) tam taktak an hung karh colh. Vitamin aa telmi tirawl petu media an um bantuk in zawtnak siivai a kan petu Lai media zong an um ve. Atu hi online (social media) ah nifatin te mifir an vaak cuahmah. A thlite lawng si lo in hramhram in thil fir an hman caah Chin mizapi nih ralrinnak ngeih kan herh tuk cang. Na thil zeital an in firpiakmi a um ve cang maw?
Fir Le Tlei
Hmundang le ramdang cu va um rih ko seh. Atu lio Hakah le Thantlang ah firtlei a tamtuk ning hi cu a mak. Zaukphung hruainak NLD cozah chan a hung kan si ti ko bu le campaign le crusade tuah a lar chin lengmang bantuk in fir le tlei zong hi an khupthal an i let ve i an karh chinchin ve. Kum hmasa hrawng ah khan Hakha le Thantlang ah dawrkhan bauh a lar tuk. Dawrthil, tangka, phone, hnipuan tibantuk atu liklek ti awk in an firpiak hna. Mi arkawm an bauh i ar an firpiak hna. Motor cycle tamtuk an fir ruang ah a tlau cang. Mi thangai onmi tih thing tiang zuh in an firpiak hna, khualeng nuamhsaih meiphu tuat awk ah tiin. Keimah catialtu ka cycle telh in cycle hi kum 5 chung ah a tlawm bik 200 paoh cu a tlau cang lai.
Thawngpang kan theihning ah mifir pakhat nih Hakha ah mi cycle a firpiak i cu a firmi cycle lila cu a ngeitu si lo in midang mifir nih an rak firpiak chin ve tibantuk hna kan theih. Minung belte cu kan i fir ko nain kan tlau len lo i aa ning deuh. Kan sining le kan dirhmun cuanh tikah ningzak taktak le ngaihchia taktak khi kan si. Hlan ahcun thil fir le tlau ahhin Kawl pawl an rak si deuh theu. Asinain atu cu Kawl nakin kanmah Laimi fir le tlei in a vaakmi kan tamdeuh cang. Cu lio ah kapkhat lei in online mifir an hun i chap rih hoi i a poi ko. Online mifir cu hramhram in mi thil fir le laak an hmang chinchap fawn.
Social Media
Nihin kan chan cu IT fimthiamnak le social media chan a si caah facebook hi ngakchia he tar he zapi nih hman cio dih a si cang. Chin zatlang ah facebook a hngal lomi kan um ti rua lo. Cu lio ahcun facebook nih tangka hmuh khawhnak ads (Instant Artical) a hun kan pek ciammam i a mikip nih media rian kan tuan cio dih. Website kan i ser cio hna. Facebook ads kan tuah cio hna. 2018 March thla tiang ahhin Hakha le Thantlang (Lai) media lawng hi ramchung ramleng ah 50 renglo kan si cang. Biaknak le zatlang thanchonak bu (religion le community) pin ah blog pawl telhchih in cun Lai media le website (blog) zapi hi 200 renglo kan si cang. Hiti a tuahmi chung in Lai Malaysia le India (Delhi) ah an tam bik.
Lai media nih ramchung ramleng Chin mizapi pehtlaihnak a thatter i Lai caholh hmunhma zong tampi a kauhter. Lai caholh te in ramchung ramleng thawngpang tampi kan rel kho. Lai media nih fawite in thawngpang phun zakip a kan theihter, a kan hngalhter. Hihi lunglawmh awk ngaingai a si. Amah belte, zei thil paoh hi hmanzia thiam lo ahcun a tha tukmi sii zong hi mi a that khotu siivai an si kho than ve. Social media hi hmanzia thiam lo ahcun Chin zatlang nun hrawktu le a kan thattu siivai a si kho fawn ti hi kan philh lo ding a biapi tuk.
Tu lio online in media rian a tuanmi Lai media tamdeuh cu Lai caholh, nunphung le zatlang nun thlennak le thanchonak ding aa hmuitinhmi nakin tangka hmuh/kawlnak caah rian a tuanmi an tam deuh. Phundang in chim ahcun tangka hmuhnak ding sipuazi caah website aa sermi le media rian a tuanmi deuh lawngte an si. Lai media hna nih Online (social media) ah firtleinak um lo, media upadi, phungphai le nunzia zulh bu te in riantuan hna sehlaw lawmh a um tuk hnga. Sihmanhsehlaw, Online (social media) ah firtlei in a vaakmi Lai media an tam tuk cang caah lung a fak i ngaih a chia khun. Nangtah, Lai media sin in nangmah hngalh lo le chimta lo in na cabia, na hmanthlak tibantuk firpiak na tong bal ve cang maw? Nangmah cabia le nangmah thlakmi hmanthlak te a si komi kha cherhchan le credit pe lo in anmah thlakmi le tialmi bantuk in an in taar (fir) piak ve bal cang maw?
Facebook ads in tangka hmuh khawh a si caah aho cio paoh nih website an i tuah i media rian an tuan cio dih. Media upadi, phungphai le nunzia kan zul maw, kan buar sual maw timi an tuak ti lo. Zeitindah kan catialmi an kan relpiak lai i tangka kan hmuh lai timi lawng an ruat. Kan catialmi nih Chin zatlang nun, biaknak le pumpak a hnorsuang maw timi an tuakchih ti lo. Tangka hmuh an duh tuknak ah mi hmanthlak le cabia fir zong an tih ti lo. Midang soisel, biaknak, zatlang le pumpak hnorsuan tibantuk zong an tih ti lo. Cu bantuk soisel le thangchiatnak kong cu tial an duh khun. Cu lawng nih a zat ti hna lo i zatlang nun, biaknak le nuncan ziaza a hrawk khomi nupa sualnak kong, sex kong tibantuk zer kong le horduhcuainak lawngte an hun tial chap rih hoi.
Hi bantuk cabia nih Chin mizapi thatnak maw a pek maw, thatlonak dah timi hi careltu pumpak cio kan lungfim a cu tuk cang. Media phungphai a zulmi nih thil a cangmi thawngpang paoh an tial bal lo, biaknak, miphun le pumpak a hnorsuang maw timi an zoh i an chekta hmasa lengmang. Asinian nihin Lai media tamdeuh cu tangka hmuhnak a si paoh cun tiah zei bantuk cabia hmanh an hrial ti lo. Cu ruangah Chin mizapi careltu nih cu bantuk media le cabia pawl cu kan i ralrin taktak a herh cang.
Bible nih tangka duh tuk hi sual a si timi kha a pelte zong an tuak kho ti lo. Thawngpang an tial tikah mah nih hlatchap ti lo in mi facebook status hna laak men in zapi sin ah an thanh. Kan thawngpang hi hram pakhat in maw kan tial, hram pahnih in dah timi zong an tuakchih lo pin ah news dok, opinion dok in anmah ruahnak hna an telhchih hoi rih. Thawngpang tlangtar ah mah ruahnak hna an telh hoi, “Rak zoh ve hmanh a mak taktak… hei tibantuk in”… Cu ti an tial tikah careltu mizapi cheukhat nih catial a thiam bak si tiah kan hei uar chap bei rih hna. Catial aa hrawtka mi nih tlangtar ah mah ruahnak (opinion) telh khawh pei a si hi ti a ruatmi zong an um phah dih cang. Mah cabia hi thawngpang (news) maw asi, hmuhning cabia (opinion/features news) dah a si timi hliah awk tha lo tiang in thawngpang a tialtu le a thlahtu an tamtuk cang.
Biatlang Kawmnak
Lai media kan karhmi hi a tha tuk. Asinain zatlang nun thlennak, ram thlennak tibantuk aa hmuitinhmi si lo in tangka hmuhnak lawng aa tinhmi Lai media le media phungphai a zul lomi Lai media paoh Chin mizapi nih rak ralring cio cang hna uh. An i tinhmi hrimhrim mizapi thatnak si lo in tangka a si caah tih an nung tuk cang. Careltu mizapi nih thawngpang kip paoh rak zumh ti hlah uh. A diklomi thawngpang (information) kan i zumh sual le kan i laak sual ruang ah kan zatlang, kan biaknak le kan miphun tiang a hnorsuan khawh ti hi kan philh lo ding a biapi tuk cang. Media upadi, phungphai le nunzia ningte in thawngpang a tialtu zumhtlak le bochan tlakmi media kan si le si lo kha careltu mizapi zong nih sumtah nan thiam ding a biapi tuk ve cang.
Tangka duh tuk hi sual a si, tangka mit lawng a aumi cu an khuaruahmi adik bal lo. Media riantuannak lawng ah si lo in Chin zatlang nun, biaknak ah siseh, ramkhel riantuannak le chawlehthalnak zong ah tangka mit a au tukmi le tangka nih a hruaimi hna cu mizapi caah tih an nung dih. An tuahtuanmi le an tialmi cabia ah dawtnak, zawnruahnak aa tel ti lo. Zeiruang ah Thei pangchia kung nih pangtha a tlai bal lo. Careltu mizapi kan fimkhur a herh tuk cang. Kan Chin zatlang nun, biaknak le miphun ningcangte in a thancho khawhnak ding ah ningcanglo in media rian a tuanmi le tangka a duh tukmi media paoh hi rak i ralring cio cang hna usih. Ralrin zia kan thiam lo ding sual a si ahcun a hrial bak in hrial ko hna usih. A mitcawmi le a thurhnommi media nih chengpalang i an kan tlakpi hlan ah kan mit fiang deuh in au cang hna usih law fimkhur bu te he ralrinnak rak ngei cio cang hna usih.
2018 March 4
Hakha| 5:30pm|
(Catialtu Salai Holy Tawk Tling Thang hi Fidi Foundation (The Chinland Post) ah Media Dept. Director le The Chinland Post nih ca kan chuahmi News Paper ah Chief Editor zong a si.)