Sui Meng Par; Miphun Ca Ah Ka Saduhthah
The Chinland Post| 2018 March 16| Ahopoh nihhin hmailei thancho nakding ca ah saduhthah ngeih cio a si. Cu saduhthah cu kan nun a kan mawngtu a si tawn. A si kun ah kan miphun ca ah zeidah saduh kan thah tawn ti hi ruah lo awk a tha lo. Ka hawile le kan nu kan pa ngamhtlak deuh mi he kan i ton caan ah khin, “kan Miphun ca ah zeidah na saduhthah a si,” tiah ka hal tik hna ah tam deuh nih cun lu kheuh pah khin “Ka ruat bal lo” tiah a ka let mi an tam.
Pumpak pakhat cio nih kan ram le Miphun ca ah saduhthah set mi kan ngeihlo mi hi kan miphun thanchonak a kan hnursuangtu kan ral a rak si. America President min thang John F. Kennedy nih cun, “kan ram nih hin zeidah a ka tuahpiak lai tiah i awt lo in kan ram ca ah zeidah ka tuah khawh lai ti deuh uh” tiah a rak chim.
Vawlei cung miphun tampi hna lak ah kannih Laimi zong Pathian nih Miphun pakhat si ding in a kan ser i kan pupa hna chan in Lairam zong a kan pek. Sihmanhsehlaw, Cozah that lo ruang le thil dangdang tampi ruang ah vawlei cung khuaza ramkip ah kan i thek dih hna. Miphun phun khat cimih le tlau ti mi hi zaankhat le nikhat kar ah a cang kho mi thil a si lo. Miphun tlaunak a ruang tampi hna lak ah pakhat a si mi cu miphun pakhat nih anmah an holh nakin miphun dang holh an tlaihchan deuh ruang ah a si ve. Pu Ram Mang nih “Laimi cu ruah lem lo in midang holh kan theih mi poh ah zawn kan hmang” a ti. Kan holh le kan ca ah a um ko mi hi cu kanmah holh tein hman kan i zuam cio a herh ko. Kan holh le kan ca kilvennak caah Pathian pahrang cotu hla-phuah thiam mi hna nih Lai Hla tampi in phuah le phan a herh i catial thiam mi hna zong nih Laica in ca tampi tial a herh fawn.
“Lungrual cu thawnnak” tiah phungthluk ah a um bantukin Lai Miphun zong lungrual tein kan um a herh hringhran ko. Ngaihchia ngaingai a si mi cu Laimi tam deuh umnak hmun tampi ah thencheunak le dohkalhnak hmuh khawh peng a si mi hi a si. Kanmah le kanmah kan i doh chung poh cu kan ral taktak a si mi doh kan tlolh pinah zatlaknak lawng a chuahpi. Siangpahrang Solomon thih hnu in Israel mi hna an lung aa rual lo ruang ah pennak pahnih ah aa then i anmah le anmah an i doh caah an ral nih an tei hna i Babilon sal ah an rak tang.
Laimi nu le pa tampi nih hin fale fimcawnnak hi sianginn cawn-piaktu saya/sayama te rian lawng ah a ruat mi tampi kan um. Fimcawnnak taktak hi inn chungkhar in aa thawk mi a si hi kan philh lengmang. Laimi Khrihfa mi hna nih hin Bible chung i Israel miphun hna he kan i tahchun lengmang nain Israel miphun hna an innchungkhar ah zeitindah an i cawnpiak, zeitindah vawlei cung minthang Scientist le milian ngan ah an i chuah ti le an Ram, an Miphun an dawt ti cu kan hlathlai theng bal lem lo.
Laimi tampi nih fale chimh an cuu/zaa rih lo kan ti lio ngakchia kum 3, 4 an si lio ah khin Israel Miphun hna tu nih cun an fale hna cu Moses Cauk timi Genesis, Exodus, Leviticus, Number le Deuteronomy kha an rak ciahpi cang hna. Nu le pa hna nih an fale an ngakchiat lio tein an zuam mi phun hngalhpiak khawh an i zuam hna i khua tampi an ruah khawhnak hnga bia tampi an hal hna. Cu ruang ah cun, vawleicung minthang Nobel laksawng hmu mi 850 lak ah 170 hi Israel Miphun an si khawhnak a si. Cu lak ah cun, Laimi tampi cu fale nih bia hal deuh zong ah “Ngakchia nih na holh tam”, “bia na duh”, “Ngakchia fafa nih” ti deuh in namneh a si. Laimi kan fale kan i cawnpiak ning hi tha tein kan i ruah than a herh ko.
Israel Miphun hna cu Bible Biakam hlun lio in Egypt, Babilon ram hna ah sal an tang lengmang i kum zabu pakul tiang ah ram ngei lo in an rak vakvai. 1948 ah David Ben-Gurion hruainak in Pathian nih a luan cia kum 2000 lio i an pupa hna a rak pek mi hmunhma thengte ahkhan an ram cu an dirh khawh than. Cu an ram an dirh than tik ah vawlei cung khuazakip an umnak cio in Israel miphun tampi cu an ram ah an kir than i kum tampi an hman ti lo mi an holh le an ca cawn hram an thawk than. Ramdang i a pem beh cang mi mino hna nih sianginn khar caan le an i manh caan ah an ram Israel ram ah va kal in hlawh um lo (volunteer) in cachimh siseh, ralkap tlak in siseh a herh mi rian poh an va tuan. An ram sersiamnak ah ram chung um mi lawng si lo in ram leng um mi mino hna zong nih lungtho tuk in an tuan caah Israel ram cu vawlei cung ram tha bikbik hna hmanh nih an zenh mi ram ah a cang.
Cucaah, Sertu Pathian nih a kan pek mi kan Ram, kan Mi-phun, kan Holh le kan Ca, kan thilthuam hna dawt le tlaihchan hi Laimi pumpak pakhat cio (khuazei kan um zong ah) kan tuanvo hrimhrim a si. Lairam a thatnak ca le a thancho nakding ca ah Laimi nih kan tuan lo ahcun miphun dang nih ra riangmang in a kan tuanpiak lai lo ti cu chim hau lo a si. Lai Miphun lungrual tein kan um ahcun kan ral nih a kan tei lai lo. Nu le pa nih fale zohkhenh ning ah khua tam deuh kan ruat than lai. Fimthiam cawnnak lei ah papek in rian kan tuan lai i Lai Miphun nih kan umnak ram kip cio in kan ram ca ah kan tikhawh tawk cio kan tuan ahcun kan i tahchun lengmang mi Israel Miphun bang in vawleipi ah mithmai kan ngei kho ko lai. Cuticun, Pathian pek mi kan Lairam thengte ah hin amah Pathian nih thluachuahnak a kan pek ko lai.
Catialtu Sui Meng Par hi India ram Janki Devi Memorial college (JDMC), Delhi University in BA (Hons.) in English Literature a dih mi a si i, atulio ah CCU ah volunteer in ca a chim cuahmah lio mi a si. Sianginn a kai lio ah Chin Student Union, Delhi ah General Sec-retary, President zong a rak tuan bal. Amah pumpak Blog i tuah in ca a tial lengmang mi a si.
Ref: Chin Digest Vol.3, No.5 | 2017 December|