“Hakha peng NLD nih Khuami le Pengtlang an Ngaihchiatter”: Ralkah phu caah caantha a si maw?

0

Switzerland ram Geneva ah Catialtu Salai SH Lian Photo: Salai Terah)

Salai SH Lian Atu zarh dongh cu ruah a sur ko nain a hun lum ngai. Hakha ka ti bia! A dangdang zong anmah le tawkzawn cio in, an hun linsa cio theo lai dah! A hun lum le linhsat deuh cu zei dang ruang ah silo in, kum 5 a hung tlingmi Ramkomh Kawlram thimnak ruang ah a si. Tar, upa, mino, le ngakchia tiah hun phai a simi nih, a hun linhsatternak cu a si rua, fur a hun tla pah cang ko nain.

Cucu, zeidang ah linhsat silo in, Social Media (Facebook) a hmang kho mi mino karlak ah a hun linhsat khi a si. Cu leng ah, Telephone i chonh ah siseh, innpa chakthlang lenkai ah siseh, hun caihphaimi ah a hun i cangmi Ramkomh Kawlram thimnak a si. COVID-19 ruang ah duhning in an cawlcang kho cio lo, nain biaruahnak ahcun a hun chuak ngai mi, atutan hodah a cuh hnga? tutan hodah a tling hnga? timi mizapi aiawhthlahmi (MP) kong hi a si. Tutan ah, Chin ramkulh ning in hun cuanh cu a har deuh lai caah, kan phanh khawh tawk, Hakha, Thantlang, le Falam tihrawng chung in hi capar hi hun tial a si.

Chimrel bikmi cu, atutan cu thimfung thlatu mizapi nih kan palh lo a biapi tihi a si

Cu lio ah, June 12 le 13 ah Chin ramkulh in NLD nih thimnak ah luh ding in party nih ‘ticket’ an pekmi hna (candidate lists) an hun chuah cio. Hakha in a thawk i, Thantlang, Tonzang, Matupi, Falam, tbk. in Laimi tampi umnak Kalay tiang thanhmi nih Social Media cu a hun huh phah. June 12 ah Hakha NLD nih an tuahmi cu Media nih hun tial a si tik ah, mitampi an khuaruah ning a si lo. A bik in, Khuahlum simi hna le Netizen (social media hmangmi) karlak ah caihphai a hung si ngaingai.

A hlei khun in, Netizen in mino tam deuh nih an hung chimrelmi cu; “Ziah, mino kan i tel tung lo?, tuchan holh cun, ‘Outdated’ pei an si hi, ‘Upgrade’ a haumi lawngte pei an si ko hi timi caihphai nak a hung chuah ngaingai” mi cu zapi nih kan hun hmuhmi a si. Amahbel, hiti unhtanhnak kong hun chim tik ah, NLD nih hin an kan aiawh dih tinak cu a si lo. Kan hun langhter dingmi hi anmah dirkamhtu, anmah chung minung le zatlang ah chimrel deuhmi kong ah a lang in hun cuahnak khi a si.

Nain, a fiang komi cu innpa chakthlang le tualchung ah thawngpang le biachokvai a len ning cang bel a dang. Social media cung ah duhnak a langhter lem tuk lomi, nupa le tarnupa deuh a simi nih caihphai mi cu a hun i dang deuh ngaingai ve. Ka hathi a thak an ti cio. Cucu, Hakha peng NLD nih an minung an hun thanh ah khan a hun lang khun. A nih pawl le thimfung thlak ah lai a rel dingmi zatuak chung ah an i tel lawng silo in, mino nak in thimfung thlak ah a fel deuh ding mi an si.

Hakha khualipi hi, Chin ramkulh khualipi a si. Nain, a tungtlang sersiam ning a silo ah, a pengtlang ti ahcun, Hakha peng (Hakha kek telh in), Senthang peng, Mi-e peng le Zokhua peng tiah dirnh onhmi a si. Atu ahcun, Hakha khualipi chung tu ahcun, a pengtlang le Chin ramkulh khuapi dang in rami cu chim lo, a Kawl-Lai tiah cawhthup in hun um a si pah dengdeng ve cang. Kachin khualipi Myitkyina tluk taitai cu kan si rihlo nain, kan hun i cawhpah tinak!

‘All Politics is Local’ an ti bang, Ramkomh Kawlram huap silo in, Hakha peng telawng hi Thimnak sining in kan zoh a si ahcun, thimfung thlaknak hmun hnih (Constituency 1 & 2) tiah then a si. Ramkomh Kawlram ning ah thimfung thlaknak hmun 330 tluk ah an then.

A tam deuh nih cun, kan hngal ciami a si cang nain, cheukhat mino deuh caah tiah ka hunk a hun fianhter duh. Hakha ah cozah thencheu ning in, Sang 6 a rak um. Nain, kokek rawhralnak hnu in Khualhlun sang cu thial a si tik ah, Hakha thar 1 & 2 tiah then a si, nain Khuahlun ah tlawmte an taan ruang ah Sang 8 an kan cang. Sang a karh kan ti khawh, nain a milurel cu karh tuk hlei lo dah!

Cun, a pengtlang in kan chim ahcun a cunglei langhter cangmi, a tam bik le a ngan bik in Senthang, a chang ah Mi-e, Zokhua le Hakha peng tiah um a si. Cucu, Thimfung thlaknak hmun hnih ah an then, thimfung thlaknak no. 2 (Constituency no. 2) ah, Hakha khuachung Sang (Ward) pahnih in Dawrthar, Cawbuk le Senthang peng khual vialte an si. Thimfung thlaknak no. 1 (Constituency no. 1) hi Hakha khua chung Sang (Ward) paruk Dawrhlun, Pyidawtha, Khuathar, Khuahlun, Hakha Thar -1, le Hakha Thar-2 fonh le cun Mi-e le Zokhua peng fonh an si.

Hihi Thimfung thlaknak hmun khat ahhin, aiawh thlahmi minung pahnih veve ngaih a si. Cun, Hakha pengpi aiawh in pakhat ngaih a si. A fawinak in cun, Hakha peng ah aiawh thlahmi (MP) minung 5 an si. Cucu, Ramkulh (Pyine), Amyotha le Pyithu Hluttaw tiah an um. Tahchunnak ah, Ramkulh (pyine) ahhin, minung pahnih an um i, cucu Thimfung thlaknak no. 1 in Pu Zo Bawi (atu Hluttaw Ohkathah) le Thimfung thlaknak no. 2 in Pu Sui Thio (atulio Lam le Pehtlaihnak Vuanci) an si. Cun, Amyotha Hluttaw ah No. 1 in Pu Ngun Hei a si i, No. 2 ah Pu Siangawr Vanhnin a si. Hakha aiawh thlahmi a panganak ah Pyithu Hluttaw ah Pu Hniar Uk a si.

2020 Myanmar Election Hakha NLD Candidate/ TCP

Tutan, June 12 ah Hakha peng NLD nih thimnak ah luhding in MP cuhnak ticket an pekmi hna cu;

  • Ramkulh (Pyine) No. 1: Pu Zo Bawi
  • Ramkulh (Pyine) No. 2: Pu Sui Thio
  • Amyotha Hluttaw No. 1: Dr. Aye Aye Ngun
  • Amyotha Hluttaw No. 2: Pu Ngun Vung
  • Pyithu Hluttaw : Pu Tial Ling

Nihin tiang ah, Chin party phu thum fonh in CNLD le Ralkap cozah nih hrinmi USDP in ahodah a chuak lai timi hngalh fian a si rih lo. A cunglei NLD Hakha peng nih an thimmi hna hun zoh tik ah, a hlun pahnih le mithar pathum an hung simi kan hmuh. Nain, mino tam deuhmi nih an chimmi cu kan langhter cang bantuk in “Ziah upa lawngte? Ziah outdated (chanhlun) mi lawngte? Ziah Upgrade (tharchuah) hau mi lawngte?” timi an hung si.

Tualchung le innpa chakthlang ah a lengkai mi nih an caihphaimi bel a dang ngaingai. Cucu, ziah Hakha peng cu: Senthang, Mi-e, Zokhua le Hakha khuahchung khuasa in kan umthut dirnak a si ko caah anmah lawngte timi ruahnak a chuak. Anmah le kanmah timi ruahnak a hun chuak. A bik in, Mi-e le Zokhua nih ziah kan nih aiawh kan ngaih ve tung lo? Senthang nih ziah kan nih aiawh kan ngaih ve tung lo timi ruahnak “anmah le kanmah” timi in NLD Hakha peng chung lunghrinhnak a hun chuak.

Ramkhel rian ahcun, a phawt in phawt awk cu a thami thil a si hnga lo nain, minung lungthin ah khuaruahnak a semtermi thil a si. Ziknawh le eihmurnak kong ah pakhat hmanh chimrel lo in, ziah kan hngalh ko cuta Pu Zo Bawi cu Thantlang peng Zophei in Zephei a si. Pu Sui Thio cu Thantlang peng in Tlangkhua a si. Pu Ngun Vung le Leitak a si i, Pu Tial Ling le Congthia a si. Hakha khuachung khuasa mi a dang silo ah, a naihniam Pengtlang ahhin maw santlaimi NLD chungtel ah an um hrimhrim lo timi vuivainak tete nihin tiang hun theih le caihphai a si.

Nain, Thantlang, Falam tbk. hun zoh zong ah zei ngaingai a dang lo. Mi hlun an hun si kha hmuh khawh si. Mahbel, Matupi ahcun Online ah Mino nih uar ngaimi minung pahnih an hun tla. A thar nih an chan hna dingmi hun hmuh khawh a si. A tam deuh zawn ahcun, Wine hlun kha thawl (palang) thar ah rawn bantuk menmen lawng a si ko.

Thimfung thlaknak hmun hnih a simi (Constituency 1 & 2) in aiawh tha tein tuaktan a si ko. Pu Sui Thio zong, Dawrthar hmunhma in cuhnak nawl ngeimi a si ko tiah NLD Hakha lei nih an hun chimp ah theo. Asinain, Mi-e nih kan nih pengtlang in minung 3 bak an tla, Senthang nih kan nih minung 2 an tla tiah a cunglei Hakha NLD EC lunghrinhnak a fak chinchin. Hakha NLD EC in MP tuan liomi chung in pathum, Khuanu/pa in panga le anmah EC tiah pakul fai an si. A cuh dingmi pumpak he cun, sawmthum fai nih anmah le anmah ticket ngahnak ding ah June 12 ah thimfung an i thla. A phichuak bel cu phundangpi a hung si. Cu tik ah, anmah le anmah kar ah lunghrinhnak a hun san chinnak an caihphaimi theih khawh a hun si. Asinain, cucu anmah party chung khuakhan lairelnak a si caah tampi chim awk a tha hnga lo.

Nain, anmah NLD tanhmi tam deuh an lungtling maw? ti ahcun an lung an tling tuk lem lo. Ticket a ngahmi an dihlak si lo hmanh ah, pakhat hnih koko cu an lungtlin lo a zual chin. Cu tik ah, Khuanu/pa in mihlun cozah upa lutlai a tuan thingmi kha pumpak (independent) zong in dirter ah a tha deuh ko hnga maw? A silo ah, ahodeuh khi dah kan fial hnga tiah party leng in khuaruat an tam timi biachokvak a hun leng len.

Cu lio ah, miphun party tiah ruahmi CNLD nih an minung an hun thanh rih lo. USDP nih zei thawngpang an lenter rih lo. USDP ca bel ahcun, ruahchannak a um tuk ding cu keimah pumpak in ka ruat lo. Cucaah, a fiangmi cu Suu Kyi hruaimi NLD le miphun party CNLD kar lak ah a fak ngaimi zuamnak a si kho tiah chim khawh a si. A silo ah, pumpak in ka dir ko lai timi June thla dih hlan ah an hun chuak phum hnga maw? a fawi mi cu si lo!

A si ahcun, zei ruang ah dah Hakha peng ah khuasami pengtlang le khuami an lung a fah kun timi biahalnak a hun chuak kho. Cucu, kan fiannak ah bawmchantu a si hnga maw timi ruahchannak he thimfung thlaknak milurel umtuning tawite in hun zohhmanh hna usih. 2019 March cazin ning in, Hakha peng chung ah Khuapi (Myo) pakhat a um. Naite ah Surkhua cu Khuapi (Myo) sinak an pek nain, tutan ah vun relh awk ah a har. Cuaah, Hakha peng ah Khuate 60 le Sang (Ward) 8 a um. Cuchung ah,

  • Senthang peng ah khua (village) 33 a um. Khuate komh (village tract) 15 a um. Cucu an milurel hi 14,001 lengkai an si. Hakha peng a cheu cu Senthang peng a si kan ti khawh.
  • Mi-e peng ah khua 24 a um. Khuate komh 11 a um. An milurel hi 7,004 leng an si.
  • Zokhua peng ah, 11 a um. Khuate komh 4 a um. An milurel ah 3,502 leng an si.
  • Hakha Dawrthar sang ah milurel 8,525 le Cawbuk sang ah 2,490 an si. A pahnih fonh ah 11,015 leng an si.
  • Dawrhlun ah milurel 1989, Pyidawtha 4454, Khuathar 3312, Khuahlun 226, Hakha Thar -1 ah 1921 le Hakha Thar-2 ah 2251 an um. An zapi fonh ah mulrel 14,153 lengkai an si.

Cucaah, a cunglei langhtermi 2019 March thla tiang khomhmi cazin kan zoh si ahcun, Hakha peng chung ah ummi pengtlang le khuami an vuivai hi an mawh lo tikhawh a si men hnga. A ruang cu Thimfung thlaknak hmun No. 2 kan zoh ahcun Senthang peng khua vialte ah milurel 14,001 tluk a si lio ah, Cawbuk le Dawrthar fonh in milurel 11,015 tluk lawng a si. Cun, No. 1 in Zokhua le Mi-e an i fonh ahcun, milurel 10,506 tluk an si i Hakha sang 6 fonh ah milurel 14,153 a si. Hakha sang chung ah pengtlang in a rak pem cangmi, khuasami tampi an um. Cutik ah, tutan Hakha peng NLD nih an hun tawlrelmi kong ah lunghrinhnak tete le nuamlonak a hun chuahnak hi a si timi hi kan hmuh khawh.

Phundang in chim a si ahcun, Zauk phung (democratic system) timi cu aiawh thlah a si caah an kan aiawh taktak dingmi an um lo. Kanmah aiawh taktak ding kan herh an ti tik ah an mawh hrimhrim lo. Thimnak luh in sungh le awn cu chim lo, a thimnak hrimhrim ah luhnak covo an ngei kho lo.

A tangmi caan chungte ahhin zuamcawhtu Ralkah (opposition) phu a simi nih caantha sersiam khawh caan a si. NLD Hakha peng nih an palhmi palh ve lo ding a biapi. Nain, an palhmi zong hi NLD an hruaitu lutlai cunglei nih fehtermi a si rih lo. Cucaah remh thannak caantha an ngei ve thiam. A hlei in pumpak thiamhleisang mino nih caantha lak in ipaih ding ah zuan hnawh caan a that lio te a si. 2015 ah NLD in Aung San Suu Kyi nih a hninhmi Besaidah (Bethsaida) tibual a cawl caan ah a paihmi an tlin (teinak hmuh) dih bantuk a si ti lai lo dah. A fiangmi cu mithi cu an tling hrimhrim ti lai lo. Mizapi kan lung a hung fim cang. Miphun, zatlang le kan tualchung kong ah a kan aiawh kho taktaktu an kawl cuahmah lio a si. Phun dang chim ahcun, Miphun Besaidah tibual a cawl lio a si. A palhmi nih remh than le caantha a ngeimi nih i sersiam in hmainor a herh lio caan te ah siaherh nak he….

*Hi capar cu pumpak hmuhning  in tialmi a si, The Chinland Post ruahnak/dirpimi a si lo. Catialtu Salai SH Lian cu Kalay University ah B.Sc., (Maths) a dih hnu ah PB (London)/OSF (USA) Scholarship in Delhi University in Political Science (Hons) siseh, Norway Embassy (Bangkok) Scholarship in Mahidol University in M.A., Human Rights (International Program) a dihmi a si. Cun, Switzerland le Canada ram hna ah Nuhrin Covo, European (System) ram umtuning kong cawnnak le USA ram Hawaii ah IUCN Media Fellow a rak si.  ~ Editor (The Chinland Post)

About The Author

Na ruahning rak langhter ve.. (Leave a comment)

%d bloggers like this: