Laica Cawn Hi A Herhmi Ah Kan Ruat Taktak Maw?
Union of Burma (UB) nih Mirang cozah kut in luatnak kan hmuh hnu in, uknak a tlaitu Kawl miphun nih chan khat hnu chan khat pehzulh tluahmah in miphun hme paohpaoh hlohthlau i, ningcang tein Kawl miphun ah ser a kan timhmi cu tuanbia ah fiang tuk in hmuh khawh a si. Cu bantuk tuahsernak ahcun kan caholh cawnnak nawl a kan phih piakmi hna hi aa tel. Pu Ne Win hruaimi ralkap phu nih kum 1962 kum ah hramhram in uknak an hun lak hnu in, tlangcung miphun caholh paohpaoh cawnnak nawl an phih dih. Aa peh tluahmahmi Socialist chan in ralkap cozah chan tiang cuticun kan caholh cawnnak nawl kan rak ngei lo. April 1, 2011 ah Pu Thein Sein hruaimi USDP nih cozah an hun tlaih hnu in anmah duhning tein thlennak cu an hun tuah. Tlangcungmi caah a thahnemmi zeimawtzat zong aa tel. Cu lak ahcun kum 2012 thawk in tlangcungmi caholh cawnnak kong ah tuan hram an hun thawkmi hi a si.
Kum 2012 kum hramthawk ah Shan miphun Kawlram Vice President Dr. Sai Mauk Kham hrihhawhnak in tlangcung miphun caholh cacawnnak cauk tuah ding le cawnnak nawl pek ding ah tuan hram an thawk. Dr. Sai Mauk Kham nih kha lio Education Minister Dr. Mya Aye nih tuanvo a pek chin i, Ministry of Education nih cun tuanchuah hram an thawk. Caholh a ngeimi tlangcung miphun paoh an auh hna i, cawnnak cauk (curriculum) tuah ding ah ceihhmainak an ngeihpi hna. Cu lak ahcun Chin miphun chung ah caholh tha tein a ngeimi Falam, Tedim le Hakha lei in cacawnnak tuah ding ah an auh hna. Kalay University cachimh rian a tuanmi kha anmah cozah lila nih cun tuanvo an pek hna. Kannih Laica (Hakha) lei ah cacawnnak cauk tuah ding in Dr. Sang Hlei tuanvo an pek. A bawmtu ah Sayama Sui Hliang an thim. Cozah nih a nicaan khiah piakmi chung ah cawnnak cauk cu an tuah i, kum 2 deng rau in an tuah hnu ah kum 2013 ah khan an dih. Atu ahcun cozah nih theihpimi Lai cacawnnak cauk cu Dr. Sang Hlei hruaimi Laica tuahtu committee nih an tuahmi taang hnih tiang cawn awk a um cang.
Tuanbia ah tlawmpalte van kir than ta silaw, uknak tha lo aa tlaihmi kuttang kan rak um lio ah kan caholh cawnnak kong ah vava kan rak tum. Mi cheukhat tlaihkhih le hrocer zong an tong. Khuate lei hna ahcun a thlithup deuh in sianginn ah cawnpiak a rak sinain khuapi hna ahcun cawn ngam a si theng lo. Sianginn khar caan Khrifabu nih tuahmi thla hnihkhat hrawng cawnnak khi a bik in atu lio thangthar nih Laica he kan i naihniamnak bik a si. Cozah nih cawnnak nawl an kan pekning hi i lungsi tuk awk cu a si rih lo. A ruang cu cozah sianginn cacawn caan ah cawn an kan sianh rih lo pin ah Laica cu sungh-awnnak mark (credit) ah an telh rih lo. Asinain kha tluk in harsatnak tampi pah hnu ah cozah theihpinak in taang 2 tiang cawnnak nawl kan ngeihmi zong cu ngah lonak cun a tha deuh tiah ruah khawh a si.
Taang hnih tiang Laica cawnnak cauk an tuah khawh hnu le cawnnak nawl pek kan si hnu ah kanmah nih Laica lei ah kaar kan hlaanning beltu hi biahalnak tampi chuah khawh a si. Cozah nih sianginn cacawn caan ah cawnnak nawl a kan pe lo nain sianginn cacawn caan a dih hnu ah cawnnak nawl cu a kan pek. Cu pin ah Laica chimtu sayate caah zeimawzat budget an chiahmi zong a um. Mah bu ahhin sianginn tampi ahcun sianginn cacawn caan ah cawn a kan sianh lo ruang ah tiah thathi tawlrel duh lomi zong an rak um. Khuate lei sianginn cheukhat belte ah cacawn caan zong ah an cawng ko tiah kan theih. Asinain Laica chimtu sayate caah tangka pekmi kong ah buainak tete zong a ummi le sayate nih subject dang tluk in Laica chimh lei ah an fel lomi zong tampi theih ding a um. Cozah sianginn cu hei chia rih sih. Private sianginn zeimawzat kan ngeihmi nih zei tluk dah Laica cawnnak thazaang an pek ti zong hi ruah lo awk a tha lo.
Hakha ah cozah nih theihpimi Private sianginn pali a um. Hi pali chung ah pathum cu Laica cawnnak kong ah an konglam kan hlat khawh hna, pakhat tu cu kan tong kho hna lo. Private sianginn phunglam ah cozah nih cawnnak (curriculum) an tuahmi ning tein cawn a si ve. Asinain anmah [Private] nih an duhmi subject dang kha chapnak nawl an ngei. Tahchunhnnak Computer, ring-awn, kutzung thiamnak, taksa ngandamnak, biaknak he aa pehtlaimi tbk hna khi cheukhat nih cun an chap. Asinain Laica kong belte ahcun ruahning tluk in kaar an hlanmi hmuh ding a um lo. Private sianginn pathum kan ton khawhmi hna chung ahcun Amazon sianginn lawng nih Laica cawnnak an tuah. Amahbelte credit ahcun an telh chih ve hlei lo. Hi kong he pehtlai in an sianginn Managing Director Saya Kam Lo nih “Credit zong ah telhchih awk a tha ko. Kan telh khawh rih lonak hi cozah sianginn zong ah khin Credit ah an telhchih
kho lo. A ruang cu Laica kha compulsory (cawn hrimhrim ding ah khiahmi) ngaingai a si lo. Kannih zong kha Kawl siangngakchia kan ngei pah hna tik ah mandatory a si lomi fak tuk in kan telh ahcun kan i harh deuh sual hnga maw kan ti” tiah a chim. Mah nih hin a fianter ngaimi cu kanmah khuaram ciacia ah mi tlawmte lawng a simi miphun dang caah zawnruahnak kan ngei ngai ti a lang. A ngaingai ti ahcun Kawlca kan cawn lengmangmi zong hi kanmah nih kan duh tuk ruang ahcun a si lo, hramhram in cawnter kan si ruang tu ah a si. Kanmah nih khuakhan lairelnak nawl kan ngeihmi kanmah sianginn le khuaram ah Laica kong ah mitlawm te lawng a simi hna mithmai zoh ruang ah kan tuah awk a si komi kan tuah khawh lo cu ruahding tampi a um.
Chin Galaxy hi cozah nih theihpinak private sianginn a ngah hmasa bik private sianginn an si. Kum 2014 ah khan an rak ngah cang nain atu tiang ah Laica cawnnak an tuah kho rih lo. Mah zong hi khuaruahhar ngai a si. An tuah lonak a ruang hi fiang in kan hngal lo nain Private sianginn nih amah duhmi cawn chapnak nawl an ngeih ko caah anmah nih tuanvo an la lo ti a fiang. Cun Mount Carmel sianginn hi nikum in cozah theihpinak private sianginn a ngah vemi
an si. Annih zong hi Laica cawnnak an tuah ve thiam lo. “Cachimtu kan i nguhdeih lo ruang ah a si” tiah an sianginn lutlai pakhat nih a chim. Subject dang chimtu vialte i nguh lengluang ko i, Laica chimtu kan ngei lo ti cu khuaruahhar ngai a si ve hoi.
A zapi huap in van zoh ahcun cozah sianginn ah cachimtu si hna seh, Hakha ah Private sianginn kan ngeihmi pawl zong nih hin Laica cawnnak hi thazaang kan pek taktak rih lo ti fiang tein a lang. Cu lawng si loin nulepa hrimhrim zong nih hin kan fale Laica cawn ding hi saduhthah kan ngeih lomi a langhter ngai. Amazon sianginn Managing Director nih a chimmi cu “nulepa sin in complain a rami hi zeidang kong ahcun a si tuk lo. Kawlca kong ah hin a bik in a si. Kawlca kan chimhning hna an i lungsi deuh lo” a ti. Mah nih a langhtermi cu Laica cawnnak hmanh credit ah an chiah khawh lomi complain um loin Miphun dang caholh lehlam tu cawnnak an tuah ko bu ah an i lungsi lomi cu khuaruahhar pakhat a si.
Kan biahram thawk lei ah kan langhter cang bantuk in kum 60 lengkai chung Kawl miphun nih dolh duh ah a phunphun in an tuahsermi cung ah kan lung a fak ngai, kan phun kan zai tawn nain kum tampi hnu ah zalonnak le covo zeimawzat kan hmuhmi hi a hmanzia kan thiam lo maw si, a hman awk kan theih rih lo bia dah si timi hi fakpi in ruah awk a um. Cozah nih sianginn cacawn caan ah cawn a kan sianh lo hmanh ah cawnnak nawl kan ngeih hlan tal cu sianginn cacawn caan a dih hnu zong ah tha tein kan cawn awk a si ko. Laica chimtu caah cozah nih budget an chiahmi zong ningcang tein amah le zawnka ah hman ding a si. Nulepa hrimhrim zong nih kan fale kha miphun dang caholh an thiam kan duh piak hna lawng si loin kanmah caholh hrimhrim zong tha tein an thiamter hna a herh. Kanmah caholh hmanh kanmah nih kan dirkamh lo le kan upat lo ahcun a ho hlei nih khin dah a dirkamh hnga?
Editor
April 30
Ref: Vol.3, No.2 (2017 April) thla chuak Chin Digest Editorial
Hngalhternak: CHIN DIGEST hi Fidi Foundation @The Chinland Post nih thlahnih ah voikhat lengmang a chuahmi magazine a si.
About The Author
