Ruat Set Ve Tuah Usih (Let’s Ponder)
Ruat Set Ve Tuah Usih (Let’s Ponder)
Pulrai ruangah duh zong duhlo zongah innchung erhnak caan kan ngeih lio te ahhin khua thuk deuh ruah hna hi cawng pah ve hna usih law pumpak le zatlang tthanchonak ca hna ah a tthahnem deuh hnga maw tiah…? Fimhlei i chimmi siloin nuhrin thluak in khuaruah khawhnak zatawk kan ngeih cio ko caah a tulio kan thil sining kong he pehtlai in van ruah ding (subject/topic) van i thawh ve ning law…
Dothlennak…
Uknakphung pakhat kha duhlo ruangah a khupthal leh in kan thlen lai, zeicatiah, daihnak in kan duhning kan langhtermi vialte kha a kan ngaih piak duhlo tikah, kan duhlonak a sangbik kan langhter khawhnak cu hriamnam tlaih lawng a taan cang caah, hriamnam hmangin kan duhmi thlennak kha kan hmuh tiang kan do lai…tihi dothlennak kan timi revolution cu asi. Cucu ramkhelnak leikam biafang in chim ahcun “khupthal leh” asiloah “fundamental change” anti tawn. Dothlennak kan tuah ve cang seh anti i an i ot tikah kan duhlonak kha kan i fian hmasa i zei dah kan duh timi kha kan i fian chih fawn a hau. Abannabia ah mibu tlawmte asimi ralkapbu nih uknak (autocracy) kha kan duh lo ruangah zauk khuakhan lairelnak ukphung (democracy) kha kan duh tital kha kan i fian hmasa a hau. Tahchunhnak ah CNF nih an kalpimi dothlennak cu an duhmi hmuitinh pathum a um, cu hna cu;
- Self-determination (Mahte khuakhan lairelnak)
- Democracy (Zaukphung)
- Federalism (Mahte khuakhan lairelnak a kilveng khomi zalongmi cozah dothnih ukphung…tiah afawinak le asaunak in hei ti ko usih)
Cu hmuitinhmi pathum cu hmuh khawhnak ding dah lam tampi purhdah a si. Cu lam tampi lakah a si kho i ruahmi lam pakhat cu cabuaicungah bia iceihhmainak in kan hmuh khawh lai ti a si. Mi thi va chuah, va luan ter duh sawhsawh i thi a hal ruangah hriam tlaih a si lo. “Kan i biatak dahkaw” kan nunnak pek tiangin kan ngamh ve dahkaw..kan chimmi le kan relmi hi biataknak in nan hna kan tun piak tuah uh…ti in tlerhkhawnh khawhnak ah hriam tlaih cu a si.
Hriam tlaih in cozah ukphung khupthal rak leh a fawi lio chan kha a luanciami kum 40 kum 50 lio bia a si cang. Ralpi Pahnihnak (World War II) dih hnu i salramsernak in luatnak (decolonization) chan kha a dih cang. Dothlennak taktak cu a donghnak ahcun cabuai cungah a tlam antling tawn. A karlak ah thi a chuak lai, tuar innnak, lungfahnak le ngaihchiatnak tampi a um lai nain, a donghnak theipar cu daihnak kha asi tawn. Cu daihnak zong cu pakhat nih a duhmi zakhat ah zakhat hmuh dih theng kha a si tawn fawn lo. Mitchinh kamseh le hacangrial bu in cohlan duhlomi zong lak chih hoihna kha asi tawn.
Bu/phu pakhat khat cung chikkhat lungfahnak sawhsawh ruang i thi a linhsat lio ah ruah set loin thil tuah hi a fawi ngai. Cucu dothlennak siloin, teirulchamnak asiloah diriamhnak ca i tuahmi asi deuh ttheo lai. Dothlennak cu ramkelnak tinhmi, tleihfung le ruatciammam tein thlakmi tlengtlaih a ngei. Cu a ngei ve lomi hriamtlaibu cu a chan sining in min chiakha phunphun in an auh tawn hna…”gangs, robbers, militants, marcenaries, dacoits, paramilitary, terrorists etc” A tu ah daihnak bia an chim lio ah zeicahdah DDR anti lengmang mi “Disarmament” “Demobilization” “Reintegration” kong hi an ceih chih lengmang timi hna hi ruat set ahau. Chim duhmi cu ram daihnak a hung chuah taktak tikah Disarmament (hriamnam chiah i kaltaknak), Demobilization (Hriamtlaibu hrawh tthekdarhnak), le Reintegration (Hriamtlaibu ah ralkap a rak ttuan balmi hna kha zatlang mipi/mikel sinah fonhter tthannak) hi a hau hrim hrim te lai. DDR nih aitinhmi lakah pakhat cu ram pakhat a tthat hnu ah ttha tein hi bantuk tuaktannak a umcialo ahcun a tlawtlaumi ralkap phu kha ramkhelnak lei i tinhmi a ngei ttunglomi hriamnam keng sawhsawhmi bu/phu, mifir le damiah ah an cang sual lai i ram a hrawktu ah an i cang lai ti an phan caah asi.
Hriamnam le ralkap thazaang lawng ai-bochanmi cu vawlei tuanbia ah sau an hmun bal lo. Sau an hmunh hmanh ah an tuanbia ai dawh lo. A tu lio i kan miphun sinah tuarnak nganpi a rak chuahpi tu ralkap bu pahninh hi ruah set ahcun hriam bochan in rian a ttuan veve mi an si. An i zumhnak le an thiamnak vialte cu an raldonak hmun vawlei (battle field) leng a pet lo. Khi ka hmun ah kan va zuan hnawh hna laang ti usih law, kan va tei hna maw tei hna lo zongah a fiangmi cu thisen lawng a chuak lai i kan caah a fe a tangmi a um lai lo. Ramkelnak caah tinhmi ngeih huaha lo i ralkap bu/phu ser cu a fawi zong a fawi te ko men lai, a sinain khawika tiral hmanh cu bu cu a pet theng lai lo.
Kum Zabu 21nk ruahnak in khua cuanh kan hau. A kan namneettu hna i an tual (battle field) ah biar ikaih i paih vai thawh in zuamco ve ding kan si lo. An hrei le an har tam tuk an pawng ah an ichiah. Cunak cha cun an iziak ve lonak hmun kan mah nih kan sermi (battle field) ah kan foih khawh hna ahcun fawi tein kan deet khawh hna lai…Cu battle field hmunhma cu khuazei dah asi? Vawlei cung cozah hna, mipi hna an lungthin, an hnakhaw le an mitpar ah a um. Cucu kan pemh, kan vih khawh ding tu kha tampi hmala tti hna usih law ibawmchan cio hna usih. Cucu bia a si deuh hnga maw? Ruat set ve usih!
About The Author
