Victor Biak Lian le The Chinland Post Ton Biaruahnak
Victor Biak Lian le A nupi Khuang Khuang
TCP-Vol.1, No.33 (Oct. 25,2013)| TCP: Na (family) kong tlawmpal in na kan chim kho hnga maw?
VBL: Kei hi unau pasarih (nu 2, pa 5) lak ah upabik chang ka si. Hakha ah kan chuak. Ka innchung nu hi Khuang Cin Par (Sakta-Kalaymyo qhang)a si. Siangngakchia buai lio ah atli ve mi a si I Delhi ah October 1996 ah qhitum kutsih thlacamnak kan ngei. 1997 in Ottawa, Canada ah khua kan sa. Fa pathum ( Nu 2 Pa 1) ka ngei. Upabik nu hi Victoria Par Tha, alai nu hi Tha Chin Sung le ahniangbik pa te hi Stephen Chan Hnin kan sak. Aruang cu Norway cozah i Norwegian to The East nih Stephen Award’s laksawng an rak ka peklio a si caah ka sakchanhmi a si.
TCP: Tulio Tlangcungmi le Rampi Cozah chonhbiaknak hi a fekthai kho lai tiah na ruah maw? Na hmuhning
VBL: Kawlram remdaih serning (Peace Process in Burma) hi thilfawi cu asi hrimhrim lo. Atlangpi tuak ahcun President Thein Sein cozah nih remdaihnak serdih hlan tiang phak ding khi cu an duh I an ruah ngai ko tiah ka ruah. Asinain ralkap nih zeitluk tiang in dah remdaihnak kong an duh timi hi theih ahar ngai. Zeica kan ti khawh a si ahcun kahdaihnak min an thut hnu ah Shanram/Kachin ram le ka dangdang ah kahnak tampi a chuak. Cucu zeiruangah dah a si tiah kan zohhlat tikah Kawl ralkap lei nih tuahding an zul/tuah lo ruangah a si. Kawl ralkap nihhin kaihdaih remdaihnak caah zeidah an ruah timi hi theih a har ngai. Abiapimi cu tlangcungmi nih cozah he kan ichonh lai, kan duhmi kan herhmi an kan pek lai tiah iruahchan ding a silo. Kan ilungrual ahcun thli hi chikkhat tein kan thlen khawhlo zongah duhsah tein kahnak umlo ramkhel chonhbiaknak in thlen khawhmi lam a um ko. Cu ramkhel chonbiaknak a um khawhnak hnga ding le hmual angeihnak ding caah tlangcungmi kip conference tuah cio hi a si ko. Cozah he zei cung in dah ramkhel bia kan chim lai(Framework of Political Dialogue) timi iceihcio cu a si ko. Mon le Karen le adangdang an tuah cio cang. Chin miphun zong caan tlawmpal ah kan tuah lai. Kanmah tlangcungmi ah abuaimi pakhat bel cu United Nationalities Federal Council (UNFC) nih nih rampi huap khawmpi hi kanmah hohak in kan tawlrel lai tihi a si. UNFC chungtel asilomi le a simi zong nih biaruah sertu phu (Negotiation Team) tu iser sehlaw cu nih chonbiak hi atha tiah aruatmi tampi an um. KIO/A nih halmi Tlangcung Hriamtlai pawl Tonnak October 27 ahhin biafiang a chuak te ko lai tiah ka ruah. Cozah nih ramkhel chonbiaknak kan tuah hlan ah rampi huap kahdaihnak hi kan tuah hmasa lai an ti. Cu aherhnak a ruang cu hriamtlai bu 18 a ummi ah bu 15 nih min an thu cang. Hnatlak minthut ciami 28 a um. Cucaah zapi kahdaihnak ser ta in Tlangcung hriamtlai pawl le Cozah ralkap pawl a hmunmi kahdaihnak min an thut ahau. Mah hnu ahcun remdaihnak bu (Joint Peace Process) kha akal khawh ahau hnga. Cucu atulio timtuah bikmi a si i, culawng ahcun ramkhel chonhbiaknak tak cu an chuahpi khawh lai.
TCP: Chin National Conference tuahnak ah Chin ramkhel cheukhat kan I tel lai lo tiah thanhca hna an chuah, hi tuahlainak kong ah na hmuhning?
CLP: Chin ramkhel pakhat hnih an I tellai lo timi hi an itel duhlonak a ruang ka theibak lo. A ruanglo um lo in kan ram kan miphun caah khua kan khang lai tiah itel duhlo in nuar kha cu thiltha a si ballai lo. An lungtlinlomi a um ahcun tha tein izoh ahau, Chin National Conference tuahding tawlreltu pawl zong nih zeiruang ahdah an lungtlin lo timi zong theih ahau. Duhlo sawhsawh ruangah kan I tellai lo ti cu a poi ngaingai lai. Mon le Karen, adangdang zong nih an tuah cang. An tuah duhnak chan cu hi rampi buaibainak hi hriamtlai le cozah lawng nih tuah khawhdingmi thil a silo ti an ifian ruangah ramkhel bukip, mino, nubu, siangngakchia bu kip sawm in kan ram thlennak kong tuah an tim hi a si ko. Cozah he ichon tikah Chin Ramkhel kong, miphun kong le ram thanchonak ca thil tampi I ceihhmai le chim ding a um, cu I itello ahcun a poi tipin in chim ding a um tilo.
TCP: Tulio hi EBO ah Operation Director a tuan lio tiah kan theih. EBO hi zei bu dah a si i zeidah a tuan bikmi a si?
VBL: EBO nih aa tinhmi cu Kawlram zaukphung (democracy) dai tein thlennak (Peaceful Transition) a chuah khawhnak ding caah phaisa lei bawmh kha a si ko. A herhnak ah ram kip cozah sinah Kawlram thil sining kha va chimh(Advocacy) hi a si. Cu i bawmhnak vialte cu kan sinah a ra hmasa i mibu (Civil Society) pawl si hna seh, hriamtlai pawl si hna seh kanmah lei in kan hei bawmh chin hna. Atulio kahdaihnak a sermi Liaison Office siseh, Public consultation tuahnak tbk zong tampi kan bawmh ve hna.
TCP: 2015 Thimnak tuah hlan ah Phunghram Aa remhlo ahcun a dikmi phung asilai lo tiah Daw Aung San Suh Kyi nih a chim cang. Kawlram zaukphung I kan pi tiah kawlram le vawleipi nih ruahmi kong President sikhawhnak ding ahhin Euro Burma Office (EBO) in siseh, EU, US lei ram cheukhat aw-ann zeidah a lawh?
VBL: EBO lei in chim awk ngai a um lo. Phunghram cu ahopaoh nih remh ding a si ti cu theih a si. Cozah nih nan duh ahcun nan remh khawh an ti. Cucaah an duhning in remh kha kan duhlo i rampi ceihhmainak (National Dialouge) a chuah khawhnak ding ca cawlcanghnak kan ngei cuahmah hi a si. A kilning(process) kha a si. Phunghram cu athar tial atimi zong cheukhat an um I a tu kan dirhmun in chim awk atha lo. NLD dirhmun tha tein ka theilo nain Daw Suh nih amah President sikhawhnak ding lawng remh a ti ahcun cucu a dik lo. Remh ahcun zapi hnatlaknak in remh ahau mi phun a si.
TCP: Tutan Hakha na ratnak le na ratmi chung I Tho Puai na hmuhning?
VBL: Tutan Laitlang ka ratnak cu Global Chin Christian Fellowship(GCCF) hi kanmah EBO project pakhat a si kan ti ruang le Laitlang ka tlun ah kan pu Harn rak ka zul ve ko ka ti I kan rat hi a si. Tho puai tuahning ka hmuh ah ka lunghmui ngai.Acheukhat nih Tho cu Chin Kum Thar a si tunglo a timi, Tho cu Hniang pei asiko cu atimi zong tampi an um. Zapi kan ikhahnak ding caah Chin Kum Thar tiin kan hman ti a theithiamlo mi zong tampi um kan si. Tahchunhnak in chim ka duhmi cu Nagaland nihkhin kumtin Hornbill Festival an ti I voikhat cu an vuancichoh pa nih a ka sawm ve. Atlangpi in miphun pasarih kan um an ti I zung an khar. A nikhatnak ni ah miphun phunkhat nih puai le nunphung hmuhsaknak an ngei. A nihnihnak ah adang nih an ngei.. cu ticun an tuah. Cu ahcun ramdangmi (tourist) tampi an sawm hna I phaisa tampi an I hmuhnak, cu zong cu kanmah Chinmi nih kan tuah kho ve ko. Amin kongah buaituk lo in zapi ikhahnak a ser kho dingmi puaimin hman kha abiapi ko. Fanger, Khuado, Tho ee ti cu sullam a khat dihmi an si ko.
TCP: Chinmi thancho dawntu asi ko tiah na ruahmi?
VBL: Laimi dawnkhantu thil tampi a um ko. Culak ah dawnkhantu tiah ruahmi cu GCCF meeting kan tuah lio Rev. Dr. Hre Kio chimmi ka hrawm. Cucu 1. Zu kan dingtuk, 2. Biasi kan phaituk, cucu ka uar taktak 3. Afawibainak(Phiatlaan) kan uartuk tiah a ti. Ramdang lawng cuanhlo in kanmah tein thancho tuahkhawhnak dirhmun kan ngei ko timi lungput ngeih ahau.
TCP: Chin thawngthanhbu lei (media) riantuantu sin ah cah na kan duhmi a um maw?
VBL: Democracy a thawtnam a langhnak pakhat cu thawngpang (media) thanhnak lei hi a si. Keimah zong nih ka uar tukmi cawlcanghnak a si nain ka tuah khawh lomi a si. Media pawl nih nan zulh dingmi zulhphung (principle) pakhat a um. Cucu fek tein nan dirpi a hau. Aho mithmai hmanh zoh loin chimphuan le tial kha a si. Porh ding, fak ding zong a si lo. Ka rat pah in vanlawng cungah muvi ka zohmi pakhat cu nothing but the truth timi a si. Cucu tuanbia tialtu pakhat nih journalist pakhat nu nih US President pakhat thahnak dingin timhtuahnak kong tuanbia pakhat a tialmi a um. Cucu catialtu nih journalist kha aho sin hmanh ah na chim lai lo tiah bia a kam. Cucu journalist nu nih a tial tikah cozah nih na laknak rak kan chim an ti i a chim duh lo caah kumhnih thawng an thlak. Nain, a chim bak lo. Chin duhmi cu media nan tuan tikah nan chim lo dingmi thil tampi a um i nan thawngpang a hrihhram (source) kha a herhnak ahcun humhim ding a si. A cheukhat nihcun nan i thihpi dingmi thawngpang zong a um men te lai. Aho papek deuh hleimi um loin nan ruanter khawh i ‘check and balance’ a um a hau. Cucu Media Principle (thawngthanhnak tlaihtleeng) ka timi cu a si.
TCP: Laitlang Thanchonak hi zeibantuk in dah I dom usihlaw athabik hnga tiah na ruah?
VBL: Nizan ah Vuanci Van Thawng he bia kan iruah I a chimmi ka hrawm. Thanchonak ahcun ahram asimi Tlunkalnak lam (Transportation) hi a si ko. A pahnihnak ah mei, cu thanchonak ding ahram kan ngeih ahcun adang thanchonak tampi kan kemh khawh ko lai.
TCP: Chinram mino le mipi bukip lungrual tein tanti I “aw khat” chuahkhawhnak ding caah zeitin karhlan dah atha bik lai tiah na ruah?
VBL: Chim awk dang ka thei lo. Asi nain GCCF he hin ka hei pehtlai ter. Tlangkip, bukip le biaknak kip kan ram caah zeitik tal in rian kan tuan kho hnga maw tiah khuakhang laireltinak an ngei i an kalnak lamthluan ah an ipahnak tampi zong a um ve ko lai, asinain miphun le tlang huap in thil an tuah hi a nuam ka ti.Lungkhat in khuakhang tithiamnak ngei usihlaw miphun purupnak a chuahpi lai. Tha zong ka pek ngai. Khua le peng hoih in qanhnak lungthin cu atlawmpal ah a lo te ko lai.
TCP: CNF nih chungtel (member) sawknak form tuah ruangah a soiselmi tampi an um. Nangmah dirhmun le na hmuhning zeitin dah a si.
VBL:Bu pakhat a simi nih chungtel (member) si cu aherhbakmi a si ko. Chungtel silo in kan zapi in CNF kan sidih ko ti cu akalning a si deuh rua lo tiah ka ruah ko. CNF ngeihmi Chinland Club timi a um I phaisa kan tho cio ko. Chinland Club ummi paoh chungtel kan si dih le dihlo zong ka thei ve lo, ka thawh peng ve ko. A tu ka dirhmun tu cun CNF member ka si tilo, bawmtu cu ka sipeng ko. Thilsual thil tha an tuahnak kongah chim awk a herhmi paoh cu chim ding a si ve ko.
TCP: EBO nih Liaison Office kip bawmhnak nan pek ve si kaw, Kahdaihnak a sermi Hriamtlai pawl ah remdaihnak a himbik tiah na ruahmi?
VBL: kahdaihnak kong he pehlai in a himbik cu Chin National Front hi an si ko. Cun Mon, KNU pawl an tluang ngai. Shan RCSS/SSA pawl hi an tluang lo ngai in ka hmu.
TCP: Chin miphun sinah cah na duhmi a um maw?
VBL: Atu Kawlram thlennak hi karkhat te lawng kan kar rih. A rawk suallai tihi ka phang ngai. Hi remdaihnak tlamtling seh tihi saduh thahcio a si kan itel khawhnak lam cio in I tel usih tihi sawm kan duh ko hna. Atu avoikhatnak arawh sual ahcun a voihnihnak hmuh ahar cang lai. Pathian sin thlacamnak in I bawm cio ko usih..
Pu Victor Biak Lian cu 1988 kum Kawlram buai lio caan ah Rangon University in Botany Major in kum donghnak a rak kaimi a si. Chin National Front ah 1988-1992 kum a rak tuan i KIA (Kachin Independence Army) ah CNA ralkap in a um lio i Surgent Major (Runbawi) rangh a rak hmu. Chin Forum ah 1998-2006 kum tiang chungtuantu le atu lio Management Board Member; EBO kuttang um National Reconciliation Program ah 2004-2008 kum tiang Project Coordinator; EBO ah 2009- 2011 kum tiang Assistant Manager; ENC ah 2006- 2012 kum tiangh Foreign Affairs le Strategic Studies Department ah chungtuantu; 1995 in CHRO (Chin Human Rights Organization) ah 1995 thokin 1999 kum tiang ah Board of Directors; le EBO ah 2012 kum in nihin tiang Operation Director rian a tuanmi a si. November 9, 2010 ah Norway ram um Norweyian To The East nih Riantuan minthatnak ca tiin The Stephen’s Award (4th) an rak pek. 2011 ah CNF arak cawlcanghnak Ka Philh Khawh Lomi Ni(Remembrace Days’) timi cauk zong a rak chuah.
TCP-Vol.1, No.33 (Oct. 25,2013) ah The Chinland Post Editor Salai J.Bawi Uk Thang nih Shillong, Meghalaya, India ah ton biaruahnak a rak tuahmi a si. Zapi rel awk tha a si lai tiah kan rak tar langh thanmi a si.
About The Author
