Chin Miphun Nih World Teachers’ Day Kan Philh
Salai Mangpau | September 29, 2023 – Nihin Chin miphun biaknak lei khrihfabu chung ah Special Sunday phun tampi hmang in program tuah a si tawn. Biaknak lei he aa pehtlai mi Sunday hna lak ah a sunglawi bik mi, X’mas, Kum Thar, Thawhṭhan hna hi an si. Adang Special Sunday hman tawn mi ah Father’s Day, Mother’s Day, Pastor’s Sunday, Mino Sunday, Nunphung Sunday ti in Sunday a phun tampi hmang in biakinn chung ah Sunday hmannak kong chim le upat peknak le laksawng peknak tuah a si tawn.
Sihmanhsehlaw Myanmar ram Chin miphun umnak biakinn le Community lak ah October 5 World Teachers’ Day hi sianginn hmanh ah tuah a um lo. Hmaizarh khi Ocotober thla hramthawk kan phanh cang lai caah October 5 World Teachers’ Day hi Chin Miphun nih kan ruah awk ngai a si.
Kawl miphun an tamnak sianginn ahcun Saya (ဆရာကန်တော့ပွဲ) ka-dawh puai an tuah. Buddhist Philosophy ah Pathian, hringtu nu le pa, saya tiah mah pathum cu Pathian pakhat an si ti mi lungput an ngei. An pathian tluk in saya te an upat hna. Saya ka-dawh puai (ဆရာကန်တော့ပွဲ) ah saya te laksawng thilri pek in lukhun in an biak hna. Saya le nih an duh herh mi cawnpiak pah le biachimnak he thluachuahnak an pek hna. Chin miphun nih saya te kan biak hna lo hmanh ah upat peknak ni cu kan Community ah tuah a herh ve cang ko lo maw?
Myanmar ramchung, Chin miphun lak ah saya te upat peknak hi sianginn ah tuah a um rih lo caah Sunday School cawnpiaktu saya te lawksawng peknak program ah saya te upat peknak ni ah Biakinn chungtel ah khrihfabu nih tuah a herh ve ko tiah ka ruat. Atulio cu rambuai lio a si caah cheukhat khua ah cun sianginn khar a si ko lai. Sianginn a kai kho mi khua ah cun saya te upat peknak ni hi kan tuah awk asi ve ko lo maw?
UNO Nih Saya A Hmuh Ve Ning
Fimnak (Education) hi miphun le ram ṭhanchonak ca ah a biapi bik a si tiah UNO (United Nations Organization) nih a cohlan lawng siloin cu tluk in a biapimi fimnak a ṭhanchonak ding ca ah cun saya te (teachers) hi a biapi bikmi an si zia kha a fian caah sayate kong ah a tanglei bantuk in rian an ṭuan.
Vawleicung fimnak, thiamnak le nunphung bu (United Nations’ Educational, Scientific and Cultural Organization=UNESCO) nih saya te dirhmun (the status of teachers) he pehtlai in cathluan a ṭial i cu cathluan cu vawleicung rian kongkau ah ṭuanvo ngeitu bu (International Labour Organization=ILO) he tonbiaruahnak an ngeih hnu ah saya te dirhmun he pehtlai in hnatlakṭinak (Recommendation on concerning the status of teachers) an tuah. Cu hnatlakṭinak cathluan cu 1966 Oct 5 ni ah tuah mi vawleicung huap cazoh bu le zatlang bu tonbiaruahnak (a special intergovernmental conference=SIC) ah chuahpi a si i SIC nih an hnatlak pi ve caah cu ni thawk cun October 5 hi WORLD TEACHERS’ DAY=WTD (Vawleicung pumpuluk saya te ni) ah a canglan i tukum 2023 ah cun avoi 57nak tiang phanh a si cang.
Saya Timi A Suallam
‘Saya’ timi biafang hi sayakyi Thang Za Ling nih cun, kan theih peng mi le kan chimkhel bia a si ko nain a sullam thukpi in kan ruat ngaingai cio lo. Saya vun ti ahcun sianginn ah ca a chimtu ti hrawnghrang lawng ah kan thinlung le kan ruahnak ah a um tawn.
Saya timi hi Kawlca kan i hlanmi a si i Laica in a khen a har ngai mi biafang a si. Kawlca kan i hlan kan ti tik ah anmah Kawlmi zong nih cun Palih ca in an lak chin mi a si ve. Cucaah saya timi a sullam taktak hi zoh hna hmanh usih. Thil sining dik a hmu khotu, thil tuaktan a thiam mi le cuaithlai a thiam mi, biadik khiah a thiam hlei mi, mi thiamhlei tiah sullam a keng mi Palih ca ”ဆာလ်ာ” timi sin in ‘Saya’ ah a hun cang tiah ruah le pawm a si. Khatlei ah midang ca ah hnangamnak a si mi dai zirziar thladem ṭha a pe khotu tiah sullam a ngei mi Palih ca ‘Saya’ (ဆာယာ) ti mi in a ra ti a si ve. Cu hlei ah saya timi cu mah miaknak ca ah siloin fale (တပည့်) ca tu ah ṭhathnemnak kawl in nuncaan a hmang mi an si caah ‘asarihyah’ (အာစရိယ) ti zong in auh an si. Kawlca dictionary ah cun fimchimtu, cawnpiak chimhringtu, lam ṭha hmuhsaktu, rian pakhat khat ah a thiam hlei mi tiah aa ṭial ve. Mirang ca in cun ‘teach’ (cachimh, fimchimh or cawnpiak) ti mi sin in cachimtu, fimchimtu, cawnpiaktu tinak ah ‘Teacher’ ti in auh a si ve. A sullam cu hi ti hin hrilhfiah khawh a si.
T= Teacher (fimchim cawnpiaktu)
E= Education (fimthiamnak)
A= Attitude (thinlung khuaruah ning)
C= Character (nuncaan ziaza)
H= Habit (tuahkel ziaza)
E= Efficiently (tling khikkhet tein)
R= Rightly (hman te le ding tein).
Catlang in ser ahcun hi ti hin kan ti khawh. “Teachers are those who teach education, attitude, character and habit efficiently and rightly” (Saya te timi cu fimthiamnak, thinlung le khuaruahnak, nuncaan ziaza, tuahkel ziaza ti bantuk kong ah tling khitkhet te le ding tein cawnpiak chimhrinhtu a si).
Cucaah “mah zawn ruat lo fale (တပည့်) ca ah cheubang ngei lo dihum chuah in dawtnak mit he nun chimhhrin in fimnak hnukthlum a ka dinhtu saya dawtnak philh ni um lai lo chanchung vialte phai lan ding ah” tiah kan ti awk a si.
Buddhist biaknak lebang nih cun sayate hi an Pathian, an Pathian bia, an Phungki pawl, an nu le pa hna he zeihmanh i dannak ngei lo in aa tluk bak in an chiah. Phundang in chim ahcun hi panga hna ah hin a niam deuh a sang deuh a biapi deuh, pi lo deuh ti um lo tein aa ruang dih in le aa tluk dih in an hmuh hna tinak a si. Cucaah an Pathian hmai zong ah an kun i an saya te hmaika zong ah an kun ve ko. Saya te hi zumh awktlak, ṭihzah awktlak le upat awktlak ah an chiah hlei leng ah biak awk a tlak ve mi dirhmun ah an chiah ve hna ti khawh a si. Kannih kan biaknak le kan Pathian zong nih sayate hi upat awktlak, ṭihzah awktlak hmaizah awktlak le bochan awktlak in a chiah ve ko. Jesuh hmanh kha saya (teacher) an ti ve ko kha. Judah mi nih an bochan tuk mi le an ṭihzah an upat tuk mi phungbia cawnpiaktu zong kha saya (Teacher) tiah an ti ve ko.
Cucaah saya ti mi hi anmah pawcawmnak ca ah cozah thlahlawh ei in siangngakchia ca a chim mi ti sawhsawh in kan zoh kan hmuh hna awk siloin cachimtu, fimchimtu, nun cawnpiaktu, kan ziaza ṭha lo a kan remhtu, lamding ah a kan hruaitu, mah ca ah siloin midang ca ah rianṭuantu ah kan zoh kan hmuh hna awk a si bantuk in kan upat le kan ṭihzah hna awk taktak an si ve. Saya rian hi rian ṭha rian sunglawi a si bantuk in a har zong a har i zawnruahnak le dawtnak lo in ṭuan khawh a si lo mi rian pakhat a si. Cucaah kan duhpi hna ningin an ṭuan khawh lo nak tete a um hmanh ah a sunglawi tuk mi an rian cung ah upat hmaizahnak pek awk an tlak ṭhiam ko. Vawlei kan nun chung caan tawite ca ah a herh bik mi fimnak hnukthlum a kan dinhtu hna an si. Nu le pa nih kanmah tluk tein kan dawt hna i kan i zohthla mi kan fale a fimtertu hna le nuncan ziadawh a cawnpiaktu hna an si. Kan ai ah kan fale a kan zohkhenhpiak i a kan chimhhrin piaktu hna an si.
Vawleicung Mifim Hna Hmuhning
Sayate kong he pehtlai in vawleipi nih aa bochanmi le a thangṭhat mi an si bantuk in vawleicung mifim hna nih tah zeitindah an hmuh hna ti zoh rih hna usih. “The future of the nation is on the shoulders of teachers and how they teach kids, the future of the world is in the classroom where the teachers are” tiah Richard Reginald Green nih a chim. Laica in cun “Ram pumpi pakhat i a hmailei kongkau hi cu sayate liang cung ah aa khing ko. Sayate nih an fale zeitindah ca an chimh ning a si ti mi cung ah aa hngat. Vawleipi hmailei kong zong hi sayate nih an chimh mi ca chung ah a um ve ṭhiam ko” ti in kan khen bik rua. Sayate hi kan ram kan miphun ca ah zeitluk dah an biapit i zeitluk dah kan papek hna awk a si ti kha fiang tein a kan hmuhsak.
Cun William James zong nih “Rampi a hmailei kongkau hi cu Saya te kut ah a um ti usih law kan palh theng lai lo dah” a ti ve. A sullam cu “Siangngakchia hna ṭha tein fimchimh in a cawnpiaktu cu nu le pa nak hmanh in upat an phu deuh. Zeicahtiah nu le pa tham cu a hringtu men an si i sayate nih cun nunkhuasak thiamnak kha pei an pek cu” ti a si. Cun sayate hi ca a chimtu men an si lo i nun chimtu an si zia kha “Saya timi cu an theih lo mi kha theih ding ah chimh lawng siloin nuncan ziaza an thiam lo mi zong thiamter tu a si” tiah Ruskim nih cun a ti ve.
“Teacher is teaching people not only to know what they do not know but also to behave as they do not behave”.
Rian Lak Ah Hin Saya Rian Hi A Har Cem Mi A Si
U.S ah cun, Sunday Svhool chimtu hmanh khi, lahkhah ṭha tein an pek hna tiah Khun Te nih a ṭial. A buaktlak in kumkhat thong sawmthum in thong sawmruk karlak an hmu. Laimi belte Sunday School chimtu lahkhah ṭha te a pe mi church an um in ka thei lem lo. Pumpek deuh in an ṭuan cio hna. Kum dongh laksawng chim tlak lo te an va hmuh dah ti lo alak te’n an ṭuan cio hna.
Rian lak ah hin, a hmete a lo nan ṭuanvo a ngan bik mi rian le stress (lungrihnak) a tam bak mi rian lak ah hin Sianginn cachimtu si le Sunday School chimtu rian hi a si men lai tiah ka ruah. Hei tuak cio ko u law, kan fale pahnih thum te homework (inntuah ca) tuahpi le Bible ciahpi hmanh a fawi lo cu mu. Ngakchia cung dawtnak a ngei bak lo mi nih cun ṭuan khawh ding phun an rak si lo.
Cucaah Chin Miphun Philosophy ah saya te ṭihzah upatnak kong hi khrihfabu, sianginn le innchungkhar kip ah fale cawnpiak zia thiam kan herh ko tiah October 5 World Teacher’s Day ah ka capar in Saya te upatnak kan pek hna.
About The Author
