COVID-19 he pehtlai in nihin sining cabia khawmhsuat

Covid-19 kong he pehtlai in thil sining le a pehtlai mi a tawinak tein tialmi kan hun thlah than.

Corona rungrul kong (Coronavirus)

Atu lio mi tampi a thihtertu zawtnak ‘coronavirus’ timi biafang hi Latin biafang corona in a rami a si i lukhimh (crown) timi sullam a ngei. Zawtnak rungrul an zoh tikah a rungrul pum a veltu khi lukhimh bantuk an si caah cu min cu an saknak a si, ti a si.

Hi rungrul hi palak (papalak), chizawh le va ti bantuk lawngah an rak hmuhmi a si. 2019 kum donghlei i Tulukram Wuhan peng in aa thoknak a hram set hi an thei fiang rih lo. Hlanlio deuh ah hi rungrul phun kan rak theih balmi cu ‘SARS’ (Severe Acute Respiratory Syndrome) le ‘MERS’ (Middle East Respiratory Syndrome) timi kha an si. Hi rungrul hna nihhin kan thawchuahnak lam hi an ral bik le an hnursuan bikmi a si.

Pneumonia zawtnak a chuahter. A bikin, kan pum chung i cuap (lung) kha a va hnursuan i taklinh, khuh, cumput, thawhaat, takpum fah, lungmih, lufah le hromfah ti bantuk kha a langhnak a si.

Ralrin ding hi tampi an chim. Cu lakah a biapi ngaimi cu kut thiang tein tawl ding, khuh le hathio tikah kut in ka i huh ding, mi tamnak hmun kal tikah dawpmi thli ralrin a hauh caah hmurkhuh, sa hmin lo le saram he hrial deuh ding kha an si.

COVID-19 le kham le khar

Corona rungrul ruangah vawleicung ram tampi ah mi i butnak pawl tuah lo dingin cozah nih nawl an chuah hna. Acheu ahcun zung an khar, biakinn an khar, dawr an khar hna.

Kawlram cozah zong nih tukum titoih puai tuah lo dingin nizan ah ca an chuah. Cu ca chungah aa telmi cu April thla dih tiang mi tampi butnak pawl tuah lo dingin an ti chih.

Atu i ca an chuahmi hi ramkulh in pengtlang in khua upa hna nih tha tein zulh dingin thawng an thanh hna. Cucaah, zarhpini i pumh tehna zong an kham khawh men.

Kawlram chungahcun zawtnak a ngei timi cu an hmu rih lo. Nain, i ralrin cio kan hau ko timi a lang.

Ramdang tlungmi nih chek hi tih ding a si maw?

Ramleng in ramchung kan rak kir/tlun tikah COVID-19 rungrul a ngei maw ngei lo ti kha chek a si. Hi cheknak hi tih i tlik tak ding a si lo. Kan damnak ca tu a si.

An kan chek lai i kan dam ko ahcun nangmah ca he, na chungkhar ca he, mipi ca he, damnak a si.

Dam lo phun deuh in na um tiah an ruah ahcun an chektu hna nih na damnak lam an kawl lai. Chungkhar inn ah maw, hmundang kadang ah maw him tein na um khawhnak dingah an in tawlrel lai.

Cuti na zulh khawh ahcun nangmah damnak ca lawng si loin chungkhar le khuami vialte damnak ca tu a si. Tih ding a si lo. Tlik le zaam len ding zong a si lo.

COVID-19 le thlennak: Vawleicung ram dang a van cul thluahmah hi kan sin a phak tikah “Pul a tlung kan si, raichia a tlung kan ti”. Cucu kan miphun nih kan rak ton bal ruangah kan rak hman balmi biafang a si.

COVID-19 nih harnak tampi a kan pek nain thatnak lei ah a kan thlenmi a um khomi cheukhat cu: thiang tein kut tawlnak, i thianh hlimhnak, ralrin awk a si tiah zapi nih aukhuan tikah chimh ngaih deuhnak, a dikmi le a dik lomi thawngpang thleidan thiamnak le lenvah si loin innchung tang te ah dai tein umthutnak tehna an si. Cun, innchung tangah thongtla bang erh le khumh kong theih deuhnak tehna an si. Ralrinnak kongkau ah tampi fim a kan chimh.

COVID-19 le thawngpang dik lo

Maivan (internet) hmangin kanmah le kan kut cung cio ah thawngpang kan rel khawh. Nain, a dik le dik lo hliah thiam a biapi ngai. A bikin, atu lio COVID-19 rungrul kong he pehtlai zongin thawngpang dik lo tampi an zamhmi a um. Thawngpang pakhat ruangah thinphang colh tuk zongin kan um ding a si lo. A dik le dik lo tha tein kan chek hnu lawngah kan zumh ding a si.

Cucaah zeitindah kan i ralrin lai timi ah a tanglei hi zulh-chek khawh an si:

• Lungdai tein um ko law, thawngpang tu felfai tein rel.
• Nawlngeitu nih thanhmi thawngpang zoh in felfai tein rel.
• Zumhtlak Thawngzamhbu nih tialmi ah felfai tein zohfel than.
• Biachokvak le thawngpang dikfel lo kha hrial.
• Lautuk in midang hromh hna hlah.

COVID-19 le lungput

Khensar (cancer) zawtnak cu pumpak asiloah minung pakhat he aa pehtlaimi a si i atu kan tonmi rai cu zapi he aa pehtlaimi a si. Cucaah, kan lau cio.

Hi bantuk caan lio ah lungput a lang theu. Tedim ah COVID-19 rungrul an hmuh hmasa bik kong an thanh ni ahkhan Hakha lampi cungah facang cawk kan i cuh hna. Kan i chut hna. Zohchia ngai khin kan au, kan vio.

Zawtnak a ngeimi kongkau he pehtlai in kan lungput zong a thurhnawm ngai. Zawnruahnak le thlachiat ruahnak a zor ngai. A tlau ngai. Cucu Khrihfa nun a si hnga maw?

“Varit na duh ahcun cepa i lak; cepa na duh ahcun cepa i lak” timi chimbia kan ngei. Mah karkalak i huihnak lungthin, hakkauhnak lungthin le duhfah tuknak lungthin a langhter. Cucu Khrihfa nun he cun aa ralkah ngaimi a si.

Khrihfa nunzia hi kutsamh nun a si; mi va dawt deuhnak nun a si; ngaih thiam khawhnak nun a si; i pek nun a si i mi zawnruahnak nun a si. I cuh nun a si lo. I chuh nun a si lo. I rem lo nun a si lo. Ziar ngaih nun a si lo. Lunghrinh nun a si lo. Khrihfa ram, Khrihfa mi umnak hmun a si tiah an theihmi kan Chinram, kan Hakha khua hi zeitindah a muisam kan cuanter lai i zei bantuk lungput dah kan ngeihter lai?

COVID-19 le thialkamnak

Chinram ah mi tlungkal kan tam chin lengmang. Laitlang in ramchung hmundang kadang ah kan lutchuak. Laitlang leng in Lairam ah an lutchuak. Ahodah khual a si i ahodah inntek a si timi theih a hai ngai. Laimi lawng si ti loin Lai lomi tampi an lutchuak. A dam le a zaw kan i thei ti lo. Zeitindah kan i ralrin hnga?

Vawleicung ram 60 hrawng lawngah Covid-19 a phan lo i a dang ram vialte ah an phan dih tiah kan rel. Kawlram cu atu tiang a him tiin kan theih nain aho hmanh nih a dik bak tiah kan chim kho lo. Coronavirus aa thoknak Tuluk ram cu Kawlram he ramri aa hrawmmi an si. Nitin in mi lutchuak an um. Zawtnak i chawnhnak le i thlopnak ah zeidah kan tuah khawh timi zong kan thei fiang lo. Cu dirhmun ahcun kan um. India le Bangladesh he zong ramri kan i hrawm rih. Mi lutchuak an tlawm nain ralzaam tampi kan um fawn. Paletwa in Matupi, Mindat le a dangdang pengtlang ah kan miphun an zam, an i dor cuahmah. Corona zawtnak nakin kan buai deuh.

Hi lio ah kan i ralrin ding a tam hringhran. Khualtlung mileng kan ngeih tikah ralrin awk dangkhat, zawtnak a ngeimi kan i theih lo tikah ralrin awk kan hngalh lo dang khat, ralzammi an umkal tikah bawmh lo awk an that lo dang khat … a phunphun in kan hmaika ah thil a cang. Cucaah, fimkhur le lungfim kan herh dih. I ralrin kan herh dih. Cucu pumpak rian cio a si. Chungkhar rian cio a si.

Covid-19 rungrul nih a kan phan rih lo tiah kan ruah. Kan phan sual sehlaw, zeidah kan lawh hnga? Phanh lonak ding kan i ralrin khawh ahcun phanh lo khawh kan si rih. Cucu kan tuah kho lai maw? Pakhat cio kan i lungfim, kan i ralrin i zulh ding le tuah ding kan pehzulh khawh ahcun kan him kho ko. Online i thawngpang vakvai zong kan i ralrin a hau. Lungfim tein i ralrin cio hna usih. Hihi thil biapi a si ko.#

About The Author