Hakha College Le GTI Hi Kan Ngaktahter Sual Maw?

Lai phungtluk le nunphung ah ngaktah a simi fanu/pa cu khua-awng an tong lo. An si a fak, hawi dang tluk in an thangcho kho lo. Ngaktah si cu a har tuk, a fak tuk fawn. Minung cu chim lo, saram hmanh ngaktah a simi cu an than ding tluk in an thang lo. Chin ramkulh, Hakha ah a ummi Hakha College le GTI (Government Technological Institute) sianghleirun a dirhmun, a sining le Chin mizapi nih kan conghhramh ning zoh tik ah nung nain ngaktah kan siter sual maw? Kan ngeih cia mi sianginn man ngei tein hman thiam maw a biapi deuh, thil dang hal chap lengmang dah?

Ngaktah Cu…
Kan hngalh cio bang in a tawinak tein kan chim si cun “Ngaktah” cu nu le pa a ngei ti lomi asiloah nu le pa nih thih taakmi fanu/fapa khi chim duhmi a si. Cun, nu le pa i then ruang le pasal dang le nupi dang ngeih taak in anmah lawng tanhtaakmi fanu/pa zong khi ngaktah fa ti khawh an si. Nu le pa thih ruang ah ngaktah si cu minung nih hrial
khawh lo mi a si. Sihmanhsehlaw nu le pa nun ko bu in ngaktah si cu a fak khun. Hakha College kan ngeih hlan ah Chin miphun le Hakha khuanu/pa nih Hakha ah private college le university sak tiang timhtuahnak kan ngei. Zei ruang ah ti ah cun cozah nih Chinram le Chin miphun caah college le university a kan pek lo caah a si. Cozah sin ah hal lengmang a si nain an kan pe duh lo. Thlanglei Chinram caah Pakokku University, Chaklei Chinram caah Kalay University kan in pek hna tiah bianek in an kan lehsawh men. A si ah cun Private College le University hmanh sak le dirh aa timmi nih atu kan ngeih ciami Hakha College le GTI sianhleirun hi zeitluk in dah Chin mizapi asiloah Hakha mizapi nih kan zohkhenh i kan dirkamh? Hihi ruah ngaingai a hau.

Hakha College le GTI sianghleirun cu cozah nih a dirh mi a si caah a herhbau mi poh a tuah dih awk le a tlamtlinter awk a si. Sianginn nih a herh mi, siangngakchia nih an herh mi, siangcachimtu le riantuantu (staff) nih an herhbau mi, cacawnnak thilri le thutdirnak inn (building) kong tiang cozah nih tuanvo a ngeih, cozah cung ah aa hngat. Amah
belte, Hakha College le GTI sianghleirun a that nakding le Chin mino nih kan i thathnempi mi sianginn tha a si khawh nakding ah cun Hakha mizapi zong tuanvo nganpi kan ngei ve. Atu cu Education College (,181,9“-9) zong kan hun ngei chap than cang. Tukum in sak an thawk i hmaikum cun hun le hman khawh a si cang lai. Chin mizapi thathnemnak a kan petu le sianghleirun tha a si khawh nakding ah Hakha mizapi zong tuanvo nganpi kan ngei ve. Hakha College le GTI sianginn hi Hakha mizapi nih zeitluk in dah kan dawt i kan dirkamh? Kanmah ngeih mi sianginn ah ruah in kan daw lo tiah ka ruah. College le sianginn kan hmuh hlan cun heh-chet kan cawlcang nain kan hmuh hnu cun a zeipoh cozah rian le tuanvo ah kan chiah dih. Sianginn hun a si hnu ah sianginn caah Hakha khuanu/pa nih kan chimrelpiak mi, kan zohfel mi, thiltha kan tuahpiak mi a um lo ti tluk a si. Cu nih a langhter mi cu
Hakha college le GTI sianginn cu a ngeitu mizapi nih zohkhenh le hramh a tong lo ti a si ko lo maw?

A ngei mi mizapi nih kan cawm lo, kan hramh lo, kan zohkhenh lo cun ngaktah fa kan siter bia a si ko hnga lo maw?
College Tha Siter Hmasa A Herh Atu ah Hakha mizapi nih cozah sin ah Computer University le Technological University kan hal. Cucu thiltha a si, kan herhmi zong a si. Amah belte, atu kan sining le dirhmun ah Computer University le Technological University hmuh hmasa maw a biapi deuh, kan ngeihciami college cawisan le i thathnempi dah? timi hi fak deuh in ruah kan hau. Computer University le Technological University hmuh nakin kan ngeih cia mi Hakha college le GTI tu hi sianginn tha siter hmasa a herh deuh. Kan i thathnempi mi le college tha a si khawh lo cun zeidah san a tlai, University ngeih zong ah man ngeihter lo a fawite ve. College tha le sianginn tha a si cun Chin mino tampi fimnak ti-um a zawi khotu siangngakchia tha an chuak lai. Cucu, Chin miphun le Chinram nih a duhpiak mi le a herh mi a si.

Cozah Lawng Kan Rinh Sual Hna Maw?
Kawlram chung college le University sak poh ah hin a hnu bik college le university sak ning (design) in sak cio dih ding ti mi policy a um. Asinain Hakha College cu, cu bantuk muisam le design tha in sak cu chim hlah, zung khaan le cacawnnak khaan pawl hmanh khi luhchuahnak innka pakhat lawng a um. Khikhi inn satu nih a fawirannak le eihmuar duhnak he an sak bia a si. Hihi cozah le Hakha khuanu/pa nih an rak zohfel lo, an daithlanh. Cozah rian lawng a si tiah an ruahpalh sual ruang ah a si kho. Kanmah ta a si, kan sianginn a si kan tiah kan dawt taktak le kan zohfel cio a herh.

Mah tangka tampi dih in private college hmanh sak aa timmi kan si caah nihin thawk cun kan ngeihmi college le sianghleirun hi kanmah ta bantuk in kan dawt, kan kilven le kan conghhramh a herh. Cozah tuahmi lawng rinh lo in Hakha mizapi nih College in degree college a ngahnak tiang, degree college in university dirhmun a phanh tiang mizapi hrimhrim nih kan i zuam le kan cawisan a hau ve. Cun, GTI zong hi Technological University dirhmun a phanh tiang kan cawisan a herh ve. Cozah lawng kan rinh hna si cun, a that ding tluk in a that lai lo pin ah a hlei in a khul zong a nuar tuk fawn lai. Cucaah, Hakha mizapi nih kanmah thil zoh le ngeihmi bantuk in kan dawt ding tuanvo nganpi kan ngei.

Kanmah (mizapi) nih kan dawt lo cun ahohmanh nih an rak kan dawtpiak lai lo. Siangcachimtu Le Siangngakchia Ngamter An Herh A luancia caan in nihin tiang siangcachimtu saya/ mah le siibawite tampi zeiruangahdah Laitlang ah riantuan ding in tuanvo pek an si ko nain an kan zaam taak lengmang? An umthutnak, inn (tuarter), ti le mei le zunput a that lo ruang ah tampi aa tel kho. Khuami le upa nih hmurka thlum in chawnhbiak lo ruang le an herhmi chimrelnak kan tuahpiak hna lo ruang zong ah aa tel tiah ka ruah. Cu ruang ah an thla a tla lo, an umsia a rem lo, an i nuam lo. Cu tikah an kir thannak le an kan zaam taak lengmangnak hi a si. Cuti an zaam ruang le an kir ruang ah fimcawnnaklei in siseh, ngandamnaklei zong ah tampi sunghnak kan tuar. Fim le thiam ding tluk in siangngakchia ca an thiam ti lo. Mizaw, a can hmaan tein thlop khawh ding mi le a dam ko ding mi zong tampi an thi.

Cu bantuk in Hakha College, GTI le Education College ah khual a rami siangcachimtu saya/mah le siangngakchia hna an thutsia a rem nakding le Hakha ah an ngam nakding hi Hakha mizapi cung ah tampi aa hngat. College lawng si lo in Laitlang sianginn kip le sii-inn kip riantuantu saya/mah le siangngakchia vialte zong an thutsia le an riantuatning siaremter a herh. Cucu cozah rian lawng a si lo, khuami le mizapi kan rian a si ve. Cacawnnak, saya/mah umnak, siangngakchia umnak tibantuk (tuarter), sianginn lam le sul, dinti le zunput zong hi cozah lawng rinh lo in Hakha mizapi zong nih a lamkip in hmalaknak tuah le cawlcangh a herh. Sianginn le siangngakchia nih an herhvmi a tlamtlin khawh nakding ah cozah sin ah nu le pa zong nih halpiak, chimhpiak (lobby) a hau. Khuakip le pengkip siangcachimtu saya/mahte si hna seh, Hakha College le GTI ah siangcachimtu saya/mah hna an thutdirning sia a rem i an i nuamh a si cun Hakha (Laitlang) tlaihchannak an ngei lai. An kir in an zaam ti lai lo. Cu tik ah siangngakchia cung zong ah dawtnak ngei bu le thatho ngai in ca an chimh khawh hna lai. Cu ti an chimh hna ahcun siangngakchia ca an thiam lai, an thangcho lai. An herhmi le an duhmi kan tuahpiak khawh hna lo hmanh ah tuanvo ngeitu sin ah kan chimpiak hna a herh. Cu bantuk in khual in a ra mi siangngakchia zong tawlrelpiak an hau ve. An thutsia a rem lo i an i nuamh lo cun kan college le kan sianginn ah kai huam ti lo in an i phuak kho. Ramkulh le ramthen dang zong nih rak kai duh awktlak mi college siter a herh. Cucu, cozah rian lawng a si lo, kan khua le ram i an ngam nakding le an tlaihchan nakding ahcun khuami le mizapi cung zong ah tampi aa hngat. Cu vialte cu nihin Chin mizapi le Hakha mizapi nih kan tuah khawh rih lo mi a si.

Biatlang Kawmnak
Hakha College le GTI hi bochan awk a tlakmi le kai hnawh awk a tlakmi sianginn tha siter kan herh. Siangcachimtu hna an thutsia remter a herh. Hakha um an tlaihchan nakding, dawtnak thinlung taktak he rian an tuan i ca an chimh khawh nakding Hakha mizapi (khuanu/pa) nih tuammawi asiloah lemsoi zia kan thiam hna a herh. An herhmi tuahpiak le cozah sin zong ah chimrelpiak ve a herh. Cu bantuk in siangngakchia hna zong nih Hakha ah college kai an tlaihchan i siaremte le lungtho tein ca an cawn i fimthiamnak an kawl khawh nakding zong tawlrelpiak an hau ve. Chin ram le Laitlang ah zei bantuk rian a tuanmi poh an ngamnak ding zitmawi kan thiam hna a biapi tuk. Kan ngeihmi sianginn le college hmanh tlamtling tein aa tawlrel dih hlan le kan i thathnempi hlan ah sianginn cawisan le university hal colh tibantuk in thanchonak a donh theu. Kan sining he aa tlak tu in sersiam le cawisan tu hi kan herh deuhmi a si. Cozah lawng rinh in kanmah kan cawlcangh ve lo si cun Hakha College le GTI hi Chin mizapi caah man a ngei mi sianginn tha taktak a si kho lai lo. Cucaah, Pa hmei fa, nuhmei fa le ngaktah fa siter ti lo in dawtu, hraamtu le zohkhentu nu le pa a ngei mi “College le Sianginn Tha” siter cang usih. Kan ngeihchunmi sianginn le college nih ram le miphun a sersiam khotu, a cawisangtu seino rual fidi ceu tampi chuahter hram seh.

Catialtu: Salai Holy Tawk Tling Thang

Ref: Vol.3, No.2 (2017 April) thla chuak Chin Digest
Hngalhternak: CHIN DIGEST hi Fidi Foundation @The Chinland Post nih thlahnih ah voikhat lengmang a chuahmi magazine a si.