Thawng Tha Lian S| Chin Digest Vol. 6, No. 3 — Nihin nitiang ah cauk in ṭial mi; rampi hruainak le uknak Phunghrampi (Written Constitution) a ngei lo mi ram tampi an um. Tahchunhnak ah, United Kingdom (UK), Canada, New Zealand, Israel, le Saudi Arabia ram hna hi an si. Phun dang in chim ah cun, hi ram pawl hi kan ‘Nunphung le Kokek Nun ning in Ser mi Phungphai (Chin Customary Law)’ bantuk kha an lu bik ah chia in an kal hna. Hlanlio pi in an (rak) tuah tawn mi an nunphung, an nun ning le an kal ning kha an upat i nihin nitiang an nunpi – an upat rih hna. An rampi ṭhithruainak le uknak ding ah, chan le caan sining hoih in; Hluttaw (Parliament) chung in phungphai/phungṭeng-nge (Laws) pawl an ser hna i cu pawl ning cun an ram an uk, an kalpi hna. Cucu, Law pawl an ser tikah cauk in ṭial lo mi an phunghrampi (Uncodified Constitution) bantuk a si i a herhnak zawn ah an upat. An zulh.

Hi pawl ram bantuk in cun kan sining a khat lo, a lawh zong a lo kho lo nain, Chinmi nih kan ‘Nunphung le Kokek Nun ning in Ser mi Phunphai (Chin Customary Law)’ kan ngeih mi hi zeitluk in dah a biapit timi hi kan theih a herh. Chim duh mi cu, atu lio kan cozah nih phung ning tein cohlanpiak mi (a si ti lo) hmanh ah, hi kan Customary Law hi a fek mi; vawlei pi nih a theih mi le upat mi phungphai a si. Cucaah, Cozah le phu pakhat khat nih phungphai le zulh ding thar an ser tik poah ah, a herh tawk in an kan upatpiak hrimhrim ding a si. Cuti ka chim tikah, kan Customary Law chung in a zei paohpaoh kha zulh dih le upat dih ding a si tinak cu a si lo. Remh a herh mi le hlawt a herhmi cu a tampi ve ko lai, a herh mi cu remh le hlawt ve ding zong si fawn ko.

Chin Customary Law hi mirang pawl an rak kai hlan pi in kan rak hman cang mi a si. Mirang pawl an rak kai lio zong ah ṭha tein an kan hlathlaipiak i an rak kan upatpiak. Ca zong in (cucu kan Customay Law) ning in kan ngeih mi kan vawlei le ramri kong cu tampi an rak kan ṭialpiak. Bianabia ah, ‘The Chin Hills’ ti mi cauk hi Volume–II tiang an rak ṭial. Volume–II nak hna ah cun kan vawlei le hmunhma kong lawng te a si; aho nih dah khoika tiang ram a ngeih, zei Ram Uk Bawi nih dah khuazei ram vial a ngeih, aho ‘phun’ nih dah zei vial a ngeih…tbk tiang an langhter. Phungning tein (Register) an rak kan tuah piak dih. Cun, a hnu bik tiang a rak um mi Stevenson nih ‘The Economics of the Central Chin Tribes’ ti mi cauk zong ah a ṭial chap hna. Cu vialte fonh mi cu ‘1896 The Chin Hills Regulation Act’ chung ah an rak kan khumhpiak dih. Cu ning cun, an rak kan uk. Mirang pawl hmanh nih Chin Customary Law cu an rak kan upatpiak, phung ning tein cohlan mi a rak si.

Miphun pakhat a nunnak hrampi cu ram ngeih le ramri ngeih kha a si! Mi tam deuh a si mi Kawl te nih an i timh mi cu; tlangcung mi Chin Customary Law hi hmantlai lo siter i phunghrampi le phung ṭeng-nge pawl in kan vawlei le hmunhma lak dih kha a si. Cucu, atu lio  Phunghrampi ah fiang tein an ṭial. 2008 phunghrampi Article 37 (a) ah; “Ram chung a um mi; vawlei hmunhma vialte, leitangchuak thil vialte siseh, vancung um mi thil vialte zong si hna seh, thli cung le thli tang um mi vialte hna zong hi, ram komh cozah nih a ngeih mi an si”, tiah fiang tein kan hmuh khawh. Cu nih a langhtermi cu, kan Chinram chung ummi vawlei le thil vialte hi ramkomh cozah nih an duh tik paoh ah an kan lakpiak khawh zungzal tinak a si.

Cu lawng si loin, 2012 kum ah an ser chap mi ‘Vawlei le Hmunhma kong’ (Vacant, Fallow and Vergin Lands Management Law – VFV Law, kum 2018 ah an hun remh mi phungphai) nih kan vawlei le kan ramri pawl an hun hnorsawn chinchin. Hi phungphai cu Chin Customary Law kha a cohlang lo mi; Kawl rawn lei nih vawlei an hmanning le kal ning kha a hramthlak in an ser mi a si. Tahchunhnak in, hi phungphai (VFV Law) nih a chim mi cu thlaruk in a cung humhak ti lomi le velvet lo mi vawlei le hmunhma paoh cu ‘Hman lo mi Vawlei, a lawng mi Hmunhma’ ah chiah a si lai, ti a si. Cucu ‘Hman lomi Vawlei le a Lawng mi Hmunhma’ paoh cu cozah nih a herhnak paoh ah a hman lai, ti a si. Kannih Chinram kan vawlei ngeih ning le humhak ning he cun aa kalh tuk mi a si. Kum 10-15 dan in Lopil le tlangthluan ah lohmun a khuar mi le vawlei a humhak mi kan si. Hi an phungphai ning hin cun kum 10-15 dan in kan thlawh tawn mi kan lopil vialte hmanh kha an him ti lo tinak a si.

Hi an ser mi phungphai ruangah tlangcung mi nih, kanmah Chin tel in, lamzawh in duh lonak langhter in kan doh len ko nain kan aw-an an ngai hlei lo. Nihin naihrawng ah cun, kanmah Chinram ah zungzal kan vawlei le hmunhma pawl an hun kan lakpiak thluamah cang. Cucu, cozah palh a si maw? Cozah nih cun phungphai ning in kan tuah, kan rian kan tuan an ti ko lai, a dik fawn ko. A herh mi cu, phungphai an rak ser lio ah mipi kan hmuh ning le kan hnatlaknak kha rak hal ve

ding kan si. Mizapi theihternak le duhnak tel lo bak in an ser mi hi a dik lo mi a si. Tlangcungmi kan ca cun rap chiah bantuk a si. Dingthlu lairelnak um lo mi phungphai a si. Phungphai cu phungphai a si ruangah upat le zulh a si lo. Dingthlu lairelnak a um ca tu ah upat le zulh a si. Atu an ser mi VFV Law hi cu tlangcungmi kan Customary Law kha a upat lo caah upat le zulh awk a har. Phungphai nih cun vawlei thilri nakin minung tu kha a runven deuh ding a si.

A cunglei ah kan langhter cang bang, Chin Customary Law hi a fek tuk mi le vawlei pi nih a theihpi mi a si. Ram ngan pipi zong nih nihin nitiang ah an ram ṭhithruainak caah phungphai/phungṭeng-nge an ser tikah, an phunghrampi (Uncodified Constitution) cu a herhnak ah an upat rih hna. Atu lio 2008 phunghrampi le VFV Law an nun le an hman lengmang ko ahcun atu nakin hmailei ah kan zualhma te rih ko lai. Um chung ah chiah i, a tanglei in mei tuatpiak cuahmah mi Utlak bantuk kan si. A caan a hun rauh deuh cun, miphun pakhat i a nunnak a si mi, kan vawlei le kan ram ri vialte, a kangh dih te khawh men! Ram ngei lo ah kan cang te kho! Kanmah nih kan dirhmi chungkhar cia ah sin-um bantuk si kan fawite. Cucaah, Chin Customary Law a upat lo mi le dingthlu lairelnak um lo mi phungphai paoh cu kan doh ding a si, kan ral an si.

Zohchih mi:

  1. Bertrum S. Carey & H. N. Tuck. (1896). The Chin Hills Vol – II.
  2. Stevenson, H. N. C. (1943). “The Economics the of Central Chin Tribes”. The Times of India Press, Bombay.
  3. Miaschi, John. “Countries With Uncodified Constitutions.” WorldAtlas, Apr. 25, 2017, worldatlas.com/articles/countries-with-uncodified-constitutions.html.
  4. Cuskelly, Katrina. (2011). Customs and Constitutions: State recognition of customary law around the world. IUCN, Bangkok, Thailand. vi + 151 pp. ISBN: 978-2-8317-1429-5
  5. The Vacant, Fallow and Virgin Lands Management Law, Myanmar. (2012).
  6. Myanmar Constitution. (2008). Art, 37(a).
  7. Dr. Lian H. Sakhong le David Ngaisak he biaruahnak. (March 2019). Available at: https://www.youtube.com/watch?v=aigug0n0t_4

Theihternak: Hi capar cu Chin Digest Vol. 6, No. 3 ah chuah mi chung in Online careltu caah hun thlah than mi a si. ~ Editor

About The Author

Na ruahning rak langhter ve.. (Leave a comment)

%d bloggers like this: