Mizoram Ah Aa Dormi Refugee Mi Hna Nih Theih A Herh Mi

0

Salai Mangpau | June 29, 2023 — India ram hi vawlei cung Democracy ram ngan bik chung ah a tel mi pakhat a si. Cu pin ah Minung covo le ramkip lungtlinnak canam (International treaties) hna a upat mi rampi ka si tiah amah tein a ruat mi ram pakhat zong a si. India ram hi ralzaam kong ahhin, Prime Minister Jawahlarlah Nehru nih hin Refugee Issue kong kha biatak tein khua a ruah caah kum 1953 ah Parliament ah a rak chim hnu, India cozah nih zawnruahnak ruang ah i dor khawhnak minung covo “Right of sylum on humanitarian ground” cu hnatlaknak an rak ngei.

India ralzaam umning cu March 1959, ah Tibet ram ramkhel le biaknak lei he bochan bikmi ram hruaitu “Dalai Lama” cu India ram ah a rak lut. Cu hnu ah China annexation ruang ah (Tibet) ralzaam minung 100,000 an rak lut chap rih “India cozah nih hin Dharmashala le Bangalore ah um hmun a pek hna pin ah “Indian Registrtion Certificate” India ram chungum khawh nakding “Residential Permit” bantuk zong an tuahpiak chih hna. Cun Sri Lanka (Tamil) ralzaam pawl bel hi kum 1989 ah an rak lut ve.

Ralzam pawl hi Middle East le Africa ram in, cun Bangaladesh (Chakma), cun hmun dangdang in rak luh cio a si. India ralzam ummi chung ah hin (Chakma) ralzaam nih hin National Human Right Commision of India (NHRCI) vs State of Arunnachal Pradesh, (AIR 1996 SC 1234) Indian Supreme Court” nih a langhter mi “Mizei, zei bantuk minung paoh, Indian mi he ramdang mi “Khual” he nun himnak le zalennak cu i tlukruang tein kan huhphenh le runven ding a si ti mi” duhsaknak an don a tambik. A ruang cu 1988 ah an dihlak in an kir/tlung ṭhan dih caah a si. Atu lio India UNHCR record ning ahcun India, New Delhi UNHCR ah Register a tuah mi hi minung 20,000 hrawng kan um tiah 2014 UNHCR record ning in theih a si.

India UNHCR he register a tuah mi ram pawl cheukhat hna cu; Iran, Somalia, Afghannistan, Myanmar, Eritiria, Congo, Syria, Palestine, Iraq, Rohingya, Sudan, le Sierra leone pawl hi an si. Hi chung ah ralzaam milu tam bik pawl ram cu; Afghanistan, Myanmar le Somilia ram pawl hna an si.

Myanmar Buainak kong

Mizoram ah sianginn a kai mi Myanmar hngakchia 2,000 hrawng an um lai tiah a chim. Ti a har tuknak Mizoram ah Myanmar ralzaam pawl i ṭhencheu dih an si caah sianginn pakhat ah hmunkhat tein cachimh khawh an si rih lo tiah Chin mipi phu nih VOA ah an chim. India ah aa dor mi Myanmar ralzaam hna eidin caah Mizoram um Chin miphun phu pawl, ralzaam bawmtu phu pawl nih bawmh an si. SAC nih hramhram in uknak a lak hnu ah India ram a phanmi Myanmar ralzaam 40,000 hrawng an um tiah ruahdamh a si. Myanmar ram kahdohnak cung ah hngat in ralzaam cazin aa thleng lengmang tiah theih a si.

Mizoram Chief Minister Zoramthanga nih Mizoram ah aa dormi Chin ramkulh Chief Minister hlun Salai Lian Luai le Chin Hluttaw palai pawl ton biaruahnak a ngeih hna.Tonnak hmun ah Zoramthanga nih, “Myanmar lei in Mizoram ah a rak i dormi hna pehzul in bawmhnak kan pek hna lai. India Central Cozah nih ralzaam bawmhnak kong ah direct in aa thlak lo nain Mizoram nih ralzaam kan bawmh khawh nakhnga kan hnulei in a kan bawmhchanh ko lai. Myanmar ram zong a rauh hlan ah Democracy lamthluan cung ah kar a hlang ṭhan lai tiah ka zumh,” tiah a chim. Myanmar ram buai ruang i Mizoram ralzaam siangngakchia lak ah High school (tang 10) le Higher Secondary school (tang 12) ah siangngakchia zeimawzat an um i, Mizoram cozah biakhiahnak in hi ralzaam siangngakchia hna hi an cacawnnak pehzulhter cu sianh an si.

Myanmar Mipi Nih Theih A Herh Mi

Mizoram hi India cozah nih Federal puitling a pek mi a si. Cu bantuk in society bu hi tam taktak an um. Mah civil society tampi an umnak ruang ahhin India cozah nih duh poh in a ti ngam tuk lo. Anmah hrim hi an rak ṭhawng tuk. Bu pakhat a ṭhawnning hi an rak mak. Mizoram ah bu lei in minthang pawl ahhin Mizo Zirlai Pawl(MZP), Mizo Students’ Union(MSU), Young Man Association(YMA) le Zo Re-unification Organization hi an si. A dang bu a thawng mi zong an um ko nain hi hna hi a cak bik pawl an si. Hi hna bu pawl zei ruang ah dah an ṭawn tihi kan zoh ahcun fawite in hngalh khawh a si. Cucu, an miphun humhak le ram kilvennak lungthin an i nunpi. Anmah le mah an i dawt caah a si. MZP zung ah riantuantu vialte hi a hmebik in a ngan bik tiang thlahlawh an ngei lo. Pumpek bak in rian an ṭuan ko. Cucu zohchunh in Chinmi kan dirhmun he cun i tahchunh ngam ding a si lo. Cheukhat nih, an nih tham cu an cozah le an ram nih pei a ngeih cu an ti kho men, a si hrimhrim lo. Miphun le ram kan dawt taktak sicun cozah ṭhat le cozah chiat he zeihmanh aa pehtlai lo. Kanmah le kan lungput te ah aa hngat mi a si ko.

Manipur Buainak kong ah zeitin a tuah te lai?

May 3, 2023 ah khan India ram nichuah chaklei, Myanmar ramri i a ummi state pakhat Manipur ramkulh ah, Meitei miphun hna le tlangcung mi(Kuki-Chin) hna karlak ah buainak fak ngai a chuak i, hi buainak hi nihin tiang a dih rih lo. Hi miphun pahnih hna buainak hramthawk le buainak nih a hrin mi harnak cheukhat a tawinak in vun langhter kan i zuam lai.

MEITEI LE KUKI-CHIN: An buainak kong kan chim hlan ah miphun pahnih hna konglam tlawmpal fian ta a hau. Manipur ramkulh chung ah hin Meitei miphun, Kuki-Chin le Naga miphun hna cu a tam cem an si(Kuki-Chin chung ah Mizo hei khumh ko hna usih). Meitei miphun hi za ah sawmruk(60%) an si i, adang za ah sawmli(40%) cu tlangcung mi Kuki-Chin le Naga miphun an si.

Meitei miphun hi Hindu biaknak a zulmi an si ngawt hna i, Tlangcung mi hi Khrihfa an si hna. India phunghrampi tang ah Meitei pawl hi miphun ṭhangcho rih lo mi (tribal) ah chiah an si lo i, tlangcung mi ah cohlan an si lo. Hilio ah Mizo, Naga le Kuki pawl hi miphun ṭhangcho lo/tlangcung mi(tribal) miphun ah chiah an si i, 6th Schedule tang ah an um.

Buainak Hramthawk

  1. A luancia ni tlawmpal ah khan Manipur High Court nih, Manipur state cozah cu Meitei miphun hna ca ah tribal sinak India cozahpi sin ah hal ding in a theihter. Tikah tlangcung mi hna nih an dohkalh colh. Zeiruang ah? India phunghrampi tang ah tribal miphun hna nih hamṭhatnak tampi an ngei.

Cozah rian ah siseh ngunkhuai kongkau zong ah siseh a lamkip in an zaangdamnak ding a khanpiak hna i, tribal miphun himnak ding tiang a damhkhan mi a tampi. Cucu a ṭhangcho ngai cang mi Meitei miphun nih tribal sinak a ngeih ahcun tlangcung mi hna ca ah harnak tampi a chuak kho. Tahchunhnak ah; Tribal covo(quota) in cozah rian hmun 10 a um mi kha, cuhlan ah tlangcung mi lawng nih an i cuh tawn nain Meitei miphun nih an cuhpi khawh ve cang hna lai.

  1. Myanmar ram a buai hnu in Manipur ramkulh ah ralzaam tampi an rak lut ve. Asinain Manipur lei ralzaam tam deuh cu cozah nih an kirter hna. Ralzaam kongkau ah Manipur CM nih bia a chim mi cu “Myanmar lei in kan ram ah phungning loin mi tampi an rak lut i, kan ramchung ah an i kulh, kan ca ah hnahnok ngai an si.

Cucaah kan ramkulh chung a lut ding mi nih Inner Line Permit an herh” tiah a rak chim. Cucu tlangcung mi hna nih anmah chim hnawhchan nak ah an ruah ve. Manipur ummi Kuki-Chin hna hi India nih Independence a hmuh hlan, British uknak tang a um lio in a rak um mi an si cang hna i, Mizoram in a pem chin mi zong tampi an um. Hi vialte hna hi “Myanmar mi” tiah Manipur CM nih a koh hna tiin ruah a si ve.

  1. Manipur ramkulh cozah nih tlangcung mi hna umnak hmun cheukhat cu Forest reserved area ah a phuan i khua, lo le dumhau tampi cu chuahtak an hau tiah ramkulh cozah nih a thanh. Culio ah Meitei miphun tribal sinak pek an si ahcun tlangcung mi hna umnak hmun cu Meitei miphun nih an chuh khawh hna tiah ruah a si.

Cu vialte buainak cu May 3 ah a alh ciammam i, Meitei pawl nih Imphal i tlangcung mi hna Biakinn leng ah khua le innlo an khanghpiak hna. Churachanpur(Churachanpur hi Kuki-Chin tam deuh umnak a si ve) Kuki-Chin pawl nih meitei pawl innlo an khanghpiak ve hna. Buainak ruang ah tlangcung mi 30 hrawng an thi i, hliam tuar zong an tampi. Hindu biaknak a zultu Meitei pawl nih khrihfa Biakinn tiangtiang an khangh hna tik ah biaknak lei pehtlai in buainak tampi a hrin chih.

Tutan Manipur buainak kongkau ah Mizoram cozah lutlai hna nih Manipur cozah le Central cozah lutlai hna an pehtlaih hna i, buainak daihter ding in nawlnak zong an tuah. Hi buainak kongkau ahhin Mizoram khuapi Aizawl ah mipi nih duhlonak langhter in lamzawhnak an ngei i, remdaihnak a um khawh nakhnga le Kuki-Chin hna dirkamhnak an aupi. Chin hrinsor kokek umnak hmun Myanmar le Bangladesh a buai i, atu ah Manipur cu ruahlo pi in vun buai ve tikah Mizoram khing a rit ngai. Pupa thlarau mi hna nih an rak phuan mi zalonnak muisam aa suaisam cuahmah tiah cheukhat nih an chim mi zong hi an mawh lo.

Manipur CM Nih Mizoram CM a chawnh, Nihin ah Manipur Chief Minister Biren Singh nih Mizoram Chief Minister Pu Zoramthanga cu phone in a chawnh i Manipur buainak a daih khawh nakhnga le zapi nih harsatnak an ton nakhnga lo tuanvo lak kongkau ceihpi in a si khawhchung in bawmhding a nawl. Manipur Chief Minister nih Manipur ah buainak fakpi a um  mi hi thatlei ah ser dingin Mizoram cozah hruaitu le cozahpi hna he ṭuankhat a hauh kong, Mizoram Chief Minister a rak sawm. Mizoram CM nih zong nih a tha ko tiah a leh. Cu hlei ah Mizoram ah Meitei zeimawzat ummi harnak tonglo in an um mi cung ah Manipur Chief Minister cu aa lawm ngai, Manipur thilcang ruang ah Mizoram ah miphun le miphun kar buainak chuah lo le hnangam in an um aa ruahchannak kong a chim. Chief Minister Pu Zoramthanga nih Mizoram ah Meitei um mi kongkau ah cun ruahlen awk zeihmanh a um lo tiah a leh. Remdaihnak lei a chuah khawh nakhnga i zuam aa timhnak le, Manipur ah daihnak a um khawh zau nakhnga a saduhthah a chim.

A ruang bik cu 1951 kum ah serchommi Refugee phung cu Asia ram hna dirhmun le ruahnak tel lo in ni tlaklei (Western) ram hna hmuhning le duhning lawng in sermi phung deuh lawng a si tiah a ruah caah a si. Cun, amah ram dirhmun a zoh tik ah a ram mi zapi hmanh ṭha tein a zoh kho lo mi dirhmun a si rih ruang ah siseh, a innpa ram hna an dirhmun a zoh ṭhan tik ah an ram uknak kong ah a buaibai ngaimi ram lawngte an si tik ah UN Refugee phung ka pom ahcun India ram ah ralzaam tampi an lut lai i, ka zohkhenh kho cawk hna lai lo ti hi fiang ngai in a theihcia caah a rak duhlonak bik zong a si fawn.

About The Author

Na ruahning rak langhter ve.. (Leave a comment)

%d bloggers like this: