Paletwa Hi Raldohnak Le Chawlehnak Ah Zeitluk In Dah A Biapi

0

Salai Mangpau

Ramthum ai tonnak ah a um mi Paletwa peng cu AA nih a hmasa bik a laknak peng pakhat a si.

Kaladan Project 

India le Kawlram nih 2008 April 2 ah Kaladan Multi-Modal Transit Transport Project (KMMTTP), tiah min thang taktak mi project hi min an rak thut. Kaladan Multi-modal Transit Transport Project hi an ram ah harnak tampi a um caah cu harnak cu tlianter khawh nakhnga India cozah nih ruahnak a chuah mi a si.

Tinh mi cu;-(1) India ram rili tilawng dinhnak Kolkatta le Kawlram tilawng dinhnak Sittwe tilawng dinhnak peh ding; (2) Sittwe in Paletwa tiang Tipi thuk deuh in tuah le kauh deuh ding; (3) Paletwa tilawng dinhnak a thar in sak ding; (4) Paletwa in Lawngtlai (Mizoram) tiang highway cawh i India nichuah chaklei ramkulh 7 chung ah fawi deuh in, pehtlaihnak tuah ding hi, India cozah tinh mi a si.

Hi nichuah lei ramkulh pa 7 hi rili he an i hlat tuk. Hi ram 7 nih thilri tam bik an laknak cu Kolkata a si. Kolkatta in Mizoram le Tripura Ramkulh te hna phaknak ding ahcun Bangladesh nih a kham caah, phihlik khengtlang vel in i vel i phak a hau. Cucaah caan, tangka tamtuk a hlei in a dih. Atu Kolkatta in Sittwe lei in kal ahcun a tlawm bik ah km 1,328 lam a si lai ti a si. Cucaah Kaladan Project hi an lim ahcun, India ram minung nih caan, tangka le buaibai ah tam tuk an miak ding a si. Cun hi ramkulh 7 hi, Bangladesh ram nih India ram a lai zawn in a chah dengmang hna. Kolkata in Assam le Mizoram lei kal duh tik ah, a bi tuk mi Siliguri timi hmunhma te kha, tlanglawng nih a pal peng a hau.

Cuti vel cu a rak har tuk caah, India cozah nih hin Bangladesh hi, Chittagong Port hmang in cuticun Tripura le Mizoram lei in kalnak nawl hi a rak hal lengmang nain Bangladesh nih a rak duh hrimhrim lo. Cucaah, India nichuah lei ramkulh thilri phorhtlunnak ding ah, Kaladan Project cu an tuahnak a si.

Hi nichuah chaklei ramkulh 7 hna cu: Tripura, Mizoram, Manipur, Meghalaya, Nagaland, Assam le Arunachal Pradesh ti mi ramkulh 7 hna hi rili he an i hlat tuk caah, hi ram hna thilri fawi deuh in phorhtlun khawhnak ah aa tinh mi a si. Cun Kawlram-India cawkzuarhnak zong karhter deuh kha an i tinh.

Kaladan Tivapi hi, vawleicung ah kham lo mi tivapi ngan bik 5 nk ah a um. A dang tivapi 4 hna cu New Gunea um mi Fly,

Mamberamo, Sepik le Russia um mi Pechora an si.  Pawngkam runvengtu hna nih Kaladan project hi tampi an doh nain, India le Kawl cozah nih an duh lo i million $500 project cu an suai. Hihi Kawlram le India ram pahnih kar ah thilri phorthluhnak le i cawkzuarhnak a kaiter lai tiah an ruah caah a si.

Hi project hi meng 178 tluk lawng a sau. Chhimtuipui le Lungleng tibantuk zong ah hydroelectric power zong ser ding hi saduhthah chih mi ah aa tel. Atu lio ah tangka a zapite in a dih ding mi ah ruah mi $214 hi Indian Ministry of External Affairs (MEA) nih an chuah lai.

Hi Kaladan Project hi dot 4 in a um.

Cucu www.kaladanmovement.org ah tling tein hmuh khawh a si.

1.Million $120 dih in Sittwe Tilawng Dinhnak remh le ser ding. Hihi an dih cang (Inland Waterways Authority of India and ESAR Project Ltd.,) nih ṭuanvo an lak.

2.Sittwe in thlanglei km 160 a hlatnak Mizoram tiang tilawng tlun khawhnak in tuah ding le Paletwa tilawng dinhnak remh ding

3.Km 130 a sau mi Paletwa in India-Burma ramri khua a si mi Myeikwa/Lomasu khua tiang tilawng kalter ding (Kawlram construction company Max Myanmar Group of Companies nih ṭuanvo lak dawh in an ruah).

4, Dot linak cu Laitlang khua Lomasu in km 100 hlatnak Lawngtlai khua tiang lane 2 um mi highway cawh ding. Cun Indian National Highway No.54 he peh ding. Mizoram ram le Lairam ramri Mizoram lei kap Zorinpui khua ah, Inaland Custom Station” ser ding an timh. Dot linak hi, “The Ministry for Development of Northeast Region, the Mizoram State Public Works Department le ramchung contractor a si mi Ram Dayal Sharma le ARSS-Atlanta nih ṭuanvo lak ding a si.

Kolkatta in Sittwe in Mozoram ramri tiang in kalnak Kaladan Project aa lim tik ahcun, Rakhine ramkulh in rili thilchuak vialte, India le Bangladesh in thilchuak vialte fawi deuh in kan hmuh khawh ve cang lai. Kaladan Project nih hi Sittwe tilawng dinhnak in aa thawk lai i, Paletwa tilawng dinhnak tiang an remh dih lai. Tuan deuh ahcun tipi hi kham i thuhter deuh le kauhter deuh i Mizoram ramri tiang tilawng luhter ding hi saduhthah a rak um. Atutiang Project tu ahcun, Paletwa in Kaladan tiva zulh in lam nganpi truck pahnih kal kho mi lam cawh i, India ram Lawngtlai khua ah peh ding. Lawngtlai in Tripura ramkulh, Assam, Manipur, Nagaland, Arunachal Pradesh le Kawlram tiang in peh ding hi an saduhthah a si.

Kaladan Project ah hin, Paletwa hi hmunlai pakhat ah chiah a si lai. Laimi zong nih hi Project hi kan i hlawkpi khawh nakhnga, Paletwa-Matupi lampi pemh a rannak in pemh a herh. Matupi-Halkha lampi le Matupi-Mindat-Kanpetlet lampi a rannak in pemh kan herh.

Cun Lawngtlai in Sangau-Saisihchuak-Thau-Thantlang-Halkha lampi zong hi project nih ṭhathnemnak tampi a pek lai. Lawngtlai district zong hi Kaladan Project ruang ah a hninh bak in an i hnin. Heh tiah ṭan an la i hram an khuar hna. Hi project nih rang ngai in kan ram ah thlennak a chuahpi te lai caah, Chinram zong rak i timhlamh chung ve kan herh. Chimtuipui le Lungleng hrawnghrang zong ah Tipi ah hydroelectric tuah ding hi ruah pah a si caah, hihi an tuah ahcun Mizoram tampi ṭhanchonak a chuahpi te lai. Hi bantuk a si caah, Halkha khua hi hmunlai ah kan hman khawh ding a biapi tuk. Tuluk, Thailand, Kawlram, Bangladesh le India ram thilri phunkip aa tonnak hmun ah a tla kho ve. Cucaah Halkha khua hi, “International Trade Center” ser ding in Chinmi nih kan i zuam a herh. Cucu a can khawh nakding ah, hi Kaladan Project hi Laimi nih kan fian le hman khawh a herh.

Arakan Army-AA nih Chinram thlanglei, Paletwa peng um SAC sakhan vialte cu thla 2 kahdohnak chung ah pengkulh dihlak an lak dih tiah theih a si.

November 13, 2023 thawk in Kaladan tiva chunglei Paletwa cunglei SAC sakhan hna ah kahdohnak hram an thawk i sakhan pakhat hnu pakhat an lak. Pengkulh chung um pengkulh palek sakhan cu January 5 ni ah an lak khawh.

Hlan ah Rakhine le Paletwa ram um SAC Byuha kung, hramfek ngei mi sakhan tampi an phihkhar dih khawh. “1027” operation thawk in Kalendan tiva kam “Throii” le “Nupu” byuha sakhan cu chikhat ah an lak colh. Mah byuha kung 2 laknak caah SAC ralkap sakhan pawl an kah hnu ah mah hmunhma vialte le Paletwa peng nichuah thlanglei, Kaladan tiva nichuah lei battalion 289 pi cu January 10 zing 7:00 ah AA nih an lak.

Mah battalion 289 nih Paletwa pengkulh vialte le India-Bangladesh-Myanmar (Paletwa) ram thum ramri um SAC sakhan vialte bawmhnak pe kho tu byuha kung liampi a si tiah AA nih an chim.  Cuhnu ah, Paletwa ramchung um sakhan 2 a tang mi mi cu January 13 ah “Kankataung byuha sakhan, January 14 zanlei 3:30 ah “Hnamah byuha” byuha sakhan an lak cang caah Paletwa pengkulh vialte cu AA lak mi le uknak tang ah a phan.

Chin ramkulh, Paletwa peng chung ah CNF/CNA le CDF hrambunh mi an um bantuk in AA le MDF zong an um ve.

CDF-Paletwa byuhahmu-2 Salai Joshua nih Paletwa cu AA nih an lak cang tiah a ti.

Paletwa peng sakhan kahdohnak le SAC lei an sunghnak kong cu ralkap lei nih thawng an thanh duh lo.

Paletewa kahdoh lio ah Rakhine ramchung zong kahnak a fak ngai i January 13 zaan ah Paletwa –Kyuaktaw peng ramri “Miwa byuha kung” cu ni 4 chung kahdohnak ah AA nih an lak bantuk in thaizing nikhat hnu ah Kyauktaw peng miakpi battalion 377 sakhan, Yatettuang peng “ Yesochuang byuhu kung” an lak.

Nihin ah Rakhine chaklei Yathettaung, Minbia, Sittwe peng ah kahnak a zualhma rih ko.

Kakang-MNDAA, Taaung/Palaung TNLA le AA unau hawikom phu 3 nih 2023 october 27 ni ah “1027 opeation” ah SAC nih hmainor in an hunk ah.

2021 SAC uknak a lakh nu ah rampi chung ah mipi ralkap an tho caah SAC nih a tuar cawk ve ti lo caah sakhan 500 renglo cu mipi ralkap nih an lak cang.

1027 operation chung ah chaklei Kokang MNDAA nih peng-myo 6, Taaung TNLA nih peng-myo 7 an lak.

Unauhawikom phu 3 tonpumh biaruah hnu ah kahdaihnak cu January 11 ah hna tlaknak an ngei. Mah cu chaklei Shan ramkulh ca hlawng a si I, AA a umnak hmun pawl aa tel lo.

Cherhchan: Salai Khin Maung Thein, Chinland Geography- Chinram Khuaram kong, 2024

 

About The Author

Na ruahning rak langhter ve.. (Leave a comment)

%d bloggers like this: