PART-IV : Chin Miphun Ni Kum 70 Tlin Camtuak Conglawmh Ni Caah Chinmipi Sin Biathlah; Pu Lian Uk

0

Pu Lian Uk

4. Conglawmh ni zungkhar (official Holidays):–

Khua chel cang miphun zapi in conglawmh ni festival/Tho/Kuut zungkhar ni ah ser hi vuleicung miphun ramkip ah umlo tthalo in ruahmi asi. Vuleicung ram kip khual tlawngmi tourism kong cauk an ttial tikah hi festival (ramkip khuachel cang conglawmh zungkhar ni) hi biapi bik in an ttial ttheo. Zeicatiah hi khuaduh hmuh khualtlawnnak kong tourism cu ram tampi ah ramchung tangka luhnak lam ttha ngai ah hmanmi rian ttuan hmun nganpi pakhat in an ser ciomi asi.

Hlan pipu chan ah cun kanmah Chin miphun lawng Independent ram in uknak a rak si caah Chin miphun le kan nunphung khuachelcang conglawmh ni hna cu hrawk ral khotu miphun dang phan arak um lo. Asinain atu miphun dang he ramkomh mi Kawlram bupi chung ah i-uk ttinak phunghram kan vun tuah tikah milu tam deuh miphundang nih kan nunphung kan holh te hna kha an kan chilh khawh mi asi ti Pu Vomtu Mawng, Captain Mang TtungNung, Pu Lian Tthum hna nih thildik ngaimi an rak hmuhchung khawh.

Cucaah kan miphun nunphung le kan rak tuah tawnmi pipu chan khuachel cang conghlawmh ni (festivals)/Tho pawl hi Chin ramchung zungkhar ni ah kan tuah lawng ah cu conglawmhnak camtuak ni ah kan bia kanhla kan lam kankui thlaulo in kan i -nuamhnak ah kan hman peng khawh nak caan aum kho lai i, kan miphun sinak nunphung le bia hla thlau tilonak, kan miphun sinak ihrimh thannak asi lai i kan miphun le kan ramri a him le a hmunh cam cinnak asiter lai ti an rak ruah fawn.

Cucaah Chin National Day February ni 20 cu kumtin a camtuak ah kan nunphung hla le laaml e nuamhnak phunphun in conglawmh ding zung khar ni ah siseh, Chinram chung cinthlak mi zun dih can iconglawmhnak le nuamhnak amin dangdang in rak tuah cio tawn ni kha Chinmi vialte i-hrawmkhawh ding Tedim holh in “Khuado” ti min in conglawmh inuamh ni cu Kawl Buddha an Tadinkyut can he khin aa tong thiam ve. Cucaah Kawl Tadinkyut zungkhar ni ah Chin ram ahcun Thadinkkyut si lo in Khuado can i-conglawmh nuamhnak Chinram chung zungkhar ni holy day ah siseh ti an rak ser.

Cubantuk tthiam in, Chin miphun thlaici cin mi phulhrawh rian lim idinh caan lak inuamhsaihnak le phulhrawh lio cinthlak mi thlaikho arawh rallonak hnga thlacam conglawmh nuamhnak ser cu April/May hrawng ah min dangdang in kan ngeih ciomi ni kha Buddha biaknak ti toih caan Yelaungpuai he aa tong thiam ve. Cucaah Mindat holh in “Kumci ni” timi Chinram chung zungkhar ni ah, hi Chinram chung zungkhar nithum hi an rak ser hna. Pu Vom Tu Mawng, Pu Mang Ttung Nung, Pu Lian Tthum an rak thiam tuk hoi ko!

Cucaah cu zungkha rni hna an camtuak ni aa neih cio lai fate Negotiable Instrument Act timi upadi ning in cu zungkhar ni thum cu Chin Affairs Minister zung nih Chin ram chung zungkhar dih ding ca chuah lengmang in Chin miphun umnak kip ah kan miphun conglawmh ni ah hlunghlai ngai in tuah peng mi arak si. Chin National Day cu zungkhar lo in akel hlunghlai ngai in kan tuah tthan nain zungkhar ni ah tuah hau asi rih.

Khuado tucu Chin kumthar a sideuh tiah kumthar ah thlen ding ah Tedim zong nih “Kumkhen ni= Kumthlenni” asi ti acohlang mi an um ve i, Khuado zaka ah Chin miphun Kumthar ni Chin New Year tiin thlen ding zung khar ni ah tuah lio lengmang asi. Kumci cu atu ah loh aa zal ding phun in a ummi hi tharchuah (revive) ahauh hlei ah khuacaan ah Chin miphun kaa kip conglawmh ni festival tho/kuut zong official holidays zungkhar ni ser chap khawhmi asi.
Nagaland le Chin state hi kan karlak ilawhmi miring holh in similar affinities timi tampi kan ngeih veve mi lakah adik ciah in kan ilawh bikmi cu holh tteng lawngte in kan ram holh kan ngeih veve hna. Nagaland ah cun holh tteng pakhat aholh mi phu kha “tribe” an iti.

Kannih Chin state ah cun holh tteng pakhat a holhmi kan dihlak in chungkhar phun khat ah minung pakhat nih thlakkhat in achuakmi kan si dih hna lo; chungkhar phun le thlak daang tampi Khua tlangkulh pakhat chungah kan icawh dih hna. Cucaah holh tteng ngeih thawng in miphun dang kan si thiam lo. Curuang te ah holh tteng nawnte in a aw dannakte aum mi kha khua tlangkhat kan iti hna i khuatlang kip kha Circles/Taiknay/ Khuatlangkulh kan rak iti cio hna. Tahchunhnak ah Thantlang peng chakleikhi atlang pi in Tluanglo tlang ti asi. Asinain atlang tete aw aa dang mite in khua tlang kulh 5 ah tthen asi. Thantlang peng ah Taungkyaw bawling timi Khuatlang bawling chuih zuamnak team 8 a ummi khi cu khuatlang kulh pa khat cio in teamkhat ah tuahmi khuatlang kulh 8 asi. Thantlang peng chung khua tlangkulh cu an itluk nawn dih caah hitin an tuah khawh hi asi. Peng dang ah hibantuk tlangkulh bawlungzuamnak an tuah cio lo khi an peng chung tlang khat le tlang khat an tha cah ning aa khah lo ruang ah an tuah khawh cio lo asi kho men ko.

Nagaland ah cun tribe kip nih anmah le tribe festivals khuachel caan iconglawmh ni aadang cio in an ingei dih hna. Cozah nih cu conglawmh ni cu official in an cohlan piak cio hna caah cu an festival vialte cu anmah le tribe cio ah adangdang in tribe pakhat hnu pakhat tibantuk hlunghlai ngai in an camtuak dangdang cio ah an tuah cio hna. Cucaah kumcho chuah peh in Nagaland ah festival conglawmh ni tuah hi a um kho. Curuangah Nagaland cu India ram ah state of festivals “cong lawmh ni ramkulh” an ti phah hna. Cu khuachelcang conglawmh ni festival zoh duh ah khuaduh hmuh khual tlawng tourists pawl tampi nih an fuh tung hna tikah Nagaland cu tourism in an ramkulh budget an hmuhphahnak lam zong ah asi chih.

Kanmah Chin miphun zong holh tteng tampi in kan Chin miphun holh kan ngei ve. Asinain kannih cu tribe kan iti lo i, Circle/Taiknay/Khuatlangkulh kan iti. Cubantukin khuatlang kulhkip nih hlan pipu lioah khuachelcang iconglawmh ni festi vals/Tho/kuut cu kan ngeih cio hna.

Asinain Khrihfa missionary rianttuannak lei in Chin miphun festival cu Pathian biak phung Christianity he aa kalh ti in an rak ruah sual. Cucaah hmuncheu khat a bikin Hakha Thantlang ah cun conglawmh ni festival vialte kan hlawt bantuk a lo cang. Atu ah cun festival an min hmanh ttha tthi in a theimi hi abengbang lawng an nung cang lai. Kan miphun sinak nunphung le kan miphun azorchuknak asi i, kansungh-nak ngai asi!.

Angaite ah cun hlan kan pipu lio festivals vialte hi an biakmi sin bongmalsawm thluachuah an halnak can asi. Cubantukin kan pipu biaknak sin silo in atu Khrigfa chan ah cun cu festivals conglawmh ni hna cu kan biakmi Pathian sin bongmal sawm thluachuah hal thlacamnak caan ttha ah Khrihfa biaknak he aa mil ding in remhchunh fawite an si dih hna. Cucaah Chin miphun Khrihfabu kip nih kan pipu lio tuah tawnmi khuachel cang conglomh ni festivals/Tho/kuut hna cu kanmah le khua cio Khrihfa biaknaklei in kan char tthan le remh chunh in Pathian sin bongmal thluachuah hal thlacamnak caan ttha ngai ah kan conglawmh tthan hna ahcun kan miphun sinak kan ibiatak deuh lai i, kan miphun nunphung bia-hla thlau tilo ding kan miphun le kan Chinramri ahmunh camcin ding tha a pee kho bik mi asi hnga. Cutik ah Nagaland bantuk in kan ram cu state of festivals asi kho in kan ram state budget zong tourism in hmuh hnak lam asi.

5. Chin Nationalism Chin miphun le mah ram ttanpinak thinlung:-

Kan pipu hna lio chan ah Chin miphun nih Indepedent ram kan rak sining le Kawlmi ram Independence an peek lio hna caan ah Independence pek khawh mi miphun ra ngeimi kan si nak kong thawk in Chin National Day kong le kan festival kong tiang kan ttialmi vialte hi Chin miphun nih Chin Nationalism timi kan miphun ttanhnak thinlung tuhlan lionak in kan ibiatak chinchin ding ah kan chim le kan ttialmi hi Chin miphun le kan ram ri ahim ding lamsial le sermi lawngte an si. Zeicahdah kan ram le kan miphun kan tleihchan kan ttanh hi a si ti tikah: biadonghnak I chimduh mi cu:

Chin miphun nih atu vial ah hin Chin State ram abit kauh tungvang karh 14000 Sq. miles nak tlawmlo ram kau ngai kan ngei. Milurel be lcun kan ram abit kauh he tah chunh tikah chimtlaklo Chin State chung lawng ah cun 500,000 (1/2 million cheute) lawng kan um kho. Kan unau hna Mizoram khi tungvang karh meng 8000Sq.miles lawng asi. Milurel in million pakhat an si. Nagaland khi tungvangkarh 6041 sq.miles lawng asi ve i milurel cun Million 2 (2000,000) an si. An ramkulh 2 komh long in Chinram kaoh lawng ansi. Asinain an milu ah let 6 in an kan tei. An kan tei tuk hringhran.

Mirang kut toi Chin Hills Regulation 1896 he ukkhat in arak ummi tluk ceote dih arak simi atu ah zeicah hitin alet ruk in an kan thlau le an kan tei tuk ti dot tikah annih ramkulh pahnih cu India cozah nih Federal uknak ramkulh in achiah hna i, anmahte ro an irel kho hna. Kannih Chin ram cu Chin Special Division timin in Kawlmi ramtthen pakhat te lawng ah Kawl hruai tu hna nih anmah Kawlmi ram cheu bang sinak in an kan uk. Zeihedah aalawh ti ahcun Kawlmi ramchung ah innka hrenh khumh le kut ke ttem tton in hrilh ko mi thawngtla bantuk in anmah Kawlmi hruaitu rorelpiak chawm mi long in chiahmi kan rak si. Independence hnu kum 70 chung pi Chinram vanlawng ttumnak le tlanglawng lam cu chimlo, motor lam hmanh mumal ngei in an rak kan ser piak duh lomi cu cawl kholo in kut le ke ttem in an kan hrilh ti cu asi ko.

WWII kan tei ah cun Vuleicung ram colony in ukmi ram vialte mahte rorelnak self determination hi an ram ciote in ingeih dih cio hna seh ti in WWII ral thawhka Atlantic rili cung hmunkhat ah America President Roosvelt le Mirang ram Prime Minister Churchiiknih Atlantic Charter timi WWII tuk hnawhchan mi poplicy pakhat hnatlaknak August thla 1941 ah min an thut. Anmah he WWII raltuk ah a ttang ttimi Australia, Canada, New Zealand le Europe ram nih an hnatlakpi ve hna. USA Americaram hi Mirang colony in arak luatmi an si. Cucaah ramdang colony ram cung ah zawnruahnak ngei in US President nih hin na pen mi colony ram vialte anmah te ro irelkhawh ding ah self determination ingeih ding cio in Inderpendence ka peek hna lai ti nn hna atlak lawng ah kan bawmh khawh lai ati i Mirang ram hruaitu Churchill hnatlakdawh asi.

Part V (A donghnak bik) a ra zau lai…

PART-I : Chin Miphun Ni Kum 70 Tlin Camtuak Conglawmh Ni Caah Chinmipi Sin Biathlah; Pu Lian Uk

PART-II: Chin Miphun Ni Kum 70 Tlin Camtuak Conglawmh Ni Caah Chinmipi Sin Biathlah; Pu Lian Uk

PART-III : Chin Miphun Ni Kum 70 Tlin Camtuak Conglawmh Ni Caah Chinmipi Sin Biathlah; Pu Lian Uk

About The Author

Na ruahning rak langhter ve.. (Leave a comment)

%d bloggers like this: