RawnChin Geopolitics
Salai Mangpau
2016 kum zabu 21st zabu Panglong Conference lio a nithumnak ni ah TaiLai (Shan Ni National Development party) chungṭuan Sai Htee Aung nih, Kalay, Tamu, Mawleik, KhanHti, Bamaw, MoeHnine, Myitkyina, Kata peng peng 8 hi Shanni State pakhat ah kan chiah piak uh tiah a rak chim. Ruah awktlak bia a si. Mah conference a dih hnu caan tlawmpal ah Homalyn khua Shanni pawl nih lamzawhnak le mipi aunak an ngei. Atu khaupau dohthlennak ah Shanni Natioanl Army-SNA nih SAC ralhrang he komh in ral an do ti. Tamu peng le Shwepyiaye peng le Hpakant peng kahdohnak ah SNA cu ralhrang lei an ṭang.
Miphun dang hna nih Chinram an lak cia mi le nihin ni tiang ram cuh an timh cuahmah lio caan ah “Chin miphun” nihcun mitku thaw tein ih thiam awk a si hrim ti lo. Kan pipu hna chan ah Khua-ram chuahtak mi hna cu “Mi lo tlau”, an rak ti hna i mah khua le mah ram leng ah mual liam mi cu, “Mi van chia”, an rak ti hna. Chinrawn hi Chin miphun pupa tlak hmasa mi khua a sinak le nihin Chin mipi hna kan umnak khua a si mi Chinrawn um Chin miphun hmunhma a sinak le nihin Sagaing ram le Magwe ram chung in pengkomh pathum a si mi, Kalay pengkomh ah a um mi peng 3, Tamu pengkulh um mi peng 3 le Gangaw peng komh um mi peng 3 ti in a dihlak fonh ah peng 10 chung khuasa mi Chin miphun umnak khua le ram, pehtlaihnak kong, biaknak, inn le lo, pawcawnnak, fimthiamnak, uktu political hna le nihin milu zat le sining hna hi le hmailei Rawn Chin ka dirhmun kong Geopolitics hi ruah lo awk a ṭha lo.
RawnChin kan inn le lo umnak, nelrawm kan pawcawmnak khua, kan laihri tannak, kan semnak khua ti mi khua tlaihchannak ngei lo in Chinram peng le tlang uar tuk nak thinlung nih semnak Chinrawn khuate cu khual inn tlung bantuk in a ruat mi hna caah a poi tuk. Inn ngeitu le innhmun ngeitu kan si ti mi lungput kan ngei ti hna lo. 2004 Kyainn mei kangh lio ah zeibantuk nih dah an zuan hnawh colh hna. Pawngkam khua hna an si lo maw. Cun Tonzang peng um ‘Tuikhing Hakhalay’ khua hi Kum 2015, August ah inn 68 khuasa an si. Khuami milu 352 an um. August 28 zinglei fingrei a cah hlan ah an khuachak in nawncek tilian nih inn 66 a khuh hna. An khengbel le thilri an pil i innzuat saṭil vok le ar paam dih dawh an si. Asinain khuami a thi mi an um hraw lo. Cucaah rawn ummi hna harnak le buainak ti le mei thihnak kan ton ah kan umnak inn le lo, innpa chakthlang le khua hna nih pei an kan zuanhnawh colh ko.
Myanmar ram uknak aa thlen tik ah kan nih RawnChin um hna nih hmailei kan timh mi planning, chunmang kan ngeih cia a herh cang. Inn cu an sak hlanpi in zeitindah a dir lai, khawika dah innkaa, innkhan tiah a satu ding nih ‘Master plan’ a suai khawh hnu ah sak a si. Cu ve bantuk in kan nih RawnChin zong nih hmailei ‘Master plan’ kan ngeih a herh ve. Nihin dohthlennak nih a timh mi Federal Democracy kan hmuh tik ah Kalay-Kabaw- Gangaw um Chin miphun hna nih kan umnak ram in zeitin dah mah le miphun sining tein Federal Democracy kan kal pi lai ti hi Master plan ngeih cia a hau.
Dr.Tan Htun zong nih “Mi-hrut ka si lo nakhnga tuanbia hi ka cawn” tiah a ti. An miphun tuanbia a hngal lo mi miphun cu kengruh a ngei lo mi ramsa bantuk an si i an loral tawn ti si. Mah le miphun thawhkehnak tuanbia le an ton cuahmah mi miphun konglam a hngal mi minung nih cun, ram le miphun dirkamhnak thinlung a ngei hrimhrim deuh ko lai.
Chin miphun cu hlan ahcun mah le khua ram cio in ai uk mi kan rak si. Mirang nih 1896-1948 tiang, Kawl nih 1948-2020 nihin tiang an kan uk rih. Miphun dang nih kum 124 tiang an kan uk cang tinak a si. Mah hnu cu atu ram (3) nak le hmunkip ram kip ah ralzaam le mi pem in kan um cio hna. A tawinak in chim ahcun mi ramdang ah kan um caah cheukhat cu Chin miphun sinak nunphung holh le ca Chin Identity a thei ti lo mi an tam cang.
A bik in, Kalay-Kabaw-Gangaw, Chin miphun kan chuahkehnak zok tik ah hmunhma hoih in kan holh le kan awcawi i dang liangluang ko hmanh sehlaw, cu nih cun midang pi a kan siter kho hlei lo. Chin ah pumkhat sinak le chuahkehnak hrih le hram pi le pu aa khat mi in a chuak mi kan si dih ko i laihritlai u le nau kan si thotho ko lai. Cucaaah nihin Kalay-Kabaw-Gangaw hrawng Chin miphun kong zoh tik ah Kawl le miphundang karlak tenh mi tlakrawk kar a kheu mi hramh bantuk khuasa mi kan si hna caah Nunphung le Ca le Holh kong thleihchannak Chin miphun dawtnak, thleihchannak lungput Chinism cu kan ngeih a herh cang. Cu lo ahcun miphun dang nunphung le holh ca nih an kan dolh dih lai.
Biadonghnak
Chin miphun A voi (1) nak ah, Ral, Pulral tih ruang ah Kalay-Kabaw-Gangaw in Chin ram lei kan rak panh.
Chin miphun nih A voi (2) nak cu, Tawhlanze (တော်လှန်ရေး) Cozah chan kum 1962 le 1965 kar ah Chin ram pumpi uktu Chin U-si zung cu Yangon in Kalaymyo ah an hun thial nain Hakha khua ah thial a rak si. Voi 2 tiang Chin miphun nih an rak kaltak mi Kalaymyo a si ti cu bia el awk um lo in a hman mi tuanbia ah a lang.
Nihin a voi (3) nak ah Chin miphun kan lung aa rual lo Chinism lungput kan ngeih lo ahcun kan ṭio dih hlan ah miphun dang nunphung le zatlan gbu kuttang ah kan um lai. Mah tik ah Ramkhelnak, Pawcawnnak, Sipuazi, Ramuknak, Civil Society cawlcanghnak vialte cu miphung dang nih an kan uk/an kan pem dih ko lai.
Cucaah Kalay-Kabaw-Gangaw hrawng Chin Miphun aunak thawng nih vawlei chung khuaza ramkip a um mi Chin miphun hna nih thei dih hna sehlaw kan sennak rawn, pipu hna tlak hmasa nak rawn khua cu a voi 3 nak kaltak ti lo ding in kan dirkamh cio hna lai. Rawn vawlei chuak facang nih Chin miphun an kan cawmtu rawn ram hringtu cawmtu nu bantuk a si caah Chin miphun nih kan dawt a herh. Cun, Ramkip um Chin miphun hna le Kalay-Kabaw-Gangaw hrawng Chin miphun vialte, Jew miphun nih Zionism lungput an ngeih bantuk in Chin miphun vialte nih Chinism lungput, Chin miphun dawt hi kan ngeih a herh tiah ka hmuhning a si.
Photo- 2016 kum Kalay-Gangaw tlanglawng lam onnak ah Hakha miphun aiawh in a laam mi Kalaymyo um mino hna
About The Author
