COVID-19 chungah thawngpang rel zia thiam usih
A si khawh ahcun, a biapi tukmi COVID-19 thawngpang hna hi cu, thawng tialtu phu ngan pipi nih an tialmi le nawlngeitu nih an chuahmi lawng hi rel ah an tha.
Philip Nun Uk Thang| 2020 April 20 —
Biahmaithi:
Kan hnu zarh 2020 April 16 zaanlei sang ah Richter scale tahnak in 6.1 tluk a thawng mi lihninhnak cu mi tampi thlalau in a kan chiah. Keimah hi kum 30 ka tling deng si i, kaa hngalh kaa in tutiang aa hnin balmi lak ah a fak bik a si__ Lau phu cu a si bak!
Cu aa hninh dih zaan ah minung pakhat nih phone a ka chawnh i, 9:00pm-10:00pm ah a fak deuh aa hnin rih lai, lengah rak chuak uh tiah a ka chimh. Facebook ka vun kau i, ka zoh ah mi cheu cu lihninh hngah in lengah meitung (electric post) tangah, a bu in an thut ko lio hmanthlak ka hei hmuh. Cu bak cun khua ka ruat colh.
Tulio COVID-19 nih thinphang le thlalau in a kan chiah lio ah, lihninh nih a kan den chih tikah thinphannak a zual khun lio a si. Hi caan ah ka ruahmi cu thawngpang dik lo le vaivuan hi ralrin a herh taktak tihi a si. Cu ruangah atu ka sia herhnak cabia tehi ka rak tial. A tampi chungin, thawng kan rel tikah zeitindah kan rel lai timi hi a tawi khawh chungin a tanglei ah kan rak langhter lai.
Thawngpang Tialtu Phu (News Agency) Thim Thiam
An chim ka theih lengmangmi cu FB ah cu ti cun an tial ko ti a si. Cucu FB ah na relmi cu zei thawngpang (News) nih dah a tial tiah vun hal tikah le Lai News nih ti lawng a si. Online ah Lai News, phun dang in chim ahcun, Laiholh in a tialmi clickbait news (cawngia in tangka hmuhnak) pawl hi tam tuk an um cang.
A sullam cu Lai News nih a tial ti tiang lawng cun bochan tlak a si lo. A min theih a herh. Cucu news cu, zeibantuk dah a si? Online lawngah maw a tial sawhmi a si?
Laisen he tha tein zung (Office) ngei in rian a tuanmi a si maw tihi ruah tha a si.
IT lei a tuai kho pahmi nih cun Website tuah in Google ads (cawngia in tangka hmuhnak) le FB ads (Google le Facebook sin ah caw-ngia hal in, mah caw-ngia hmang in, careltu an tam deuh a si le, point tam deuh a lut. Point a tam deuh poh ah an tangka lut a tam deuh) lak in website cu pa li nga hmanh tuah in catial khawh a si ko (mah ti ka ti tikah, Online catial pawl zomhteih duhnak a si lo).
Cu ruangah News hi zeibantuk nih dah an tial timi hi naa thim thiam a biapi. Chim ko ahcun, Lai News ah bochan tlak deuh cu The Chinland Post, The Hakha Post, tibantuk pawl hi an si hna. Kawl news zongah VOA Burmese, Irrawaddy, DVB, Chin World Media (Kawlholh an hman caah), BBC Burmese, hei ti bantuk news phu a ngan pipi deuh hi bochan tlak an si hna (langhter lomi an tampi rih).
A si khawh ahcun, a biapi tukmi COVID-19 thawngpang hna hi cu, thawng tialtu phu ngan pipi nih an tialmi le ngawlngeitu nih an chuahmi lawng hi rel ah an tha. Nawl ngeitu ka timi cu ram chung nawlngeitu simi Ngandamnak lei Zung (Department of Health and Sport), cun ram kip huap in ngandamnak tawlreltu phu World Health Organization (WHO) tibantuk pawl khi chim duhmi an si.
Zoh Felthannak Tuah
Mah tiang hi cu mi tampi caah cun a fawi theng lai lo. Nain News pakhat ah arti chumh ei nih COVID-19 a khamh tibantuk thawng ka rel. Arti ei taktak ding kaa timh ahcun, mah ka relmi hi a dik hnga maw tihi news dangdang he zohfel than ding a si hnga.
Lai News pakhat nih a tial ahcun, News dangdang a ngan deuhmi nih teh an tial ve maw timi kha zohfel hrimhrim ding a si. Fak deuh in chim ahcun tangka kawlnak ah tialmi ‘clickbait’ in ca tial sawhsawhmi: Laiholh si ah ramdang holh (Mirang le Kawl holh in website ah ads duh ah ca tialmi an tamtuk ve) in tialmi si ah a dikfel lomi an tialmi a si kho. Kawl siseh, mirang siseh, thawng deu tialnak hi a tam hringhran. Cucaah, a huaha lomi khi cu, zumh lo ah a tha bik.
Mah an tialmi pawl khi a dik taktakmi a si ko ahcun, a cunglei ah langhter cangmi News ngan deuh nih khin an tial ko lai. Kawl in siseh, Lai in siseh, an tial ve hrimhrim ko lai!
Nai te lihninh kongah aa hnin than lai ti hna cu, zeibantuk News nih dah va tial hnga? A ngaingai ah a hnin taktak ding va sisehlaw, News ngan deuhmi pawl nih an tial hrimhrim lai (Lihninh timi hi a hohmanh nih a suimilam tem tiang an thei kho lo). Chim duhmi cu News pakhat na relmi kha a tak in tuah ding ahcun, News dangdang nih an tial ve maw ti kha zohfel than. News dang na zoh fel khawh lo ahcun, thil sining a theimi kha hal hna. Thil sining a theimi ka ti duhmi cu, ngandamnak kong a si ahcun sii lei rian tuantu le sibawi kha an si.
Biadonghnak
Kan ram uknak a rak that lo ruang zongah a si kho men, Laimi mitam pi nih carel dan kan thiam rih lo. Laiholh tein News kan rel khawhnak zong cu a sau rih lo ti ko usih. A ruang tampi ruangah carel zia kan thiam lo. Cu ruangah tu bantuk a biapi tukmi caan ah hin carel hi kan i ralrin taktak a hau.
Naite lihninh hngah in lengah a thumi pawl chungah COVID-19 zawtnak um sehlaw, an rak i chawnh dih sual ko hnga (cu hraw cu um hram hlah seh!). Chim duhmi cu thawngpang dik lo nih hin kan chim khawh lomi thil tha lo tampi a chuahpi khawh.
Cu ruangah thawngpang (news) kan rel tikah Ralrin tein Rel hna usih….#
Catialtu Philip Nun Uk Thang nih, Chin ramkulh Hakha khualipi telh in kan ton cuahmah mi chung in amah pumpak hmuhning a tialmi a si. A riantuannak Chin Human Rights Organization (CHRO) le The Chinland Post ruahnak a si lo. Zalong tein The Chinland Post ah na Hmuhning tial khawh a si. ~Editor
About The Author
