COVID-19 Kongah Rian Ngeitu le Rian Tuantu Hna Caah Theih Ding
A tulio cu ‘lawng pakhat aa citmi kan si’ timi kha a dik chin lengmang. Kanmah pumpak, chungkhar lawng nih hi zawtnak hi kan hrial kho hrimhrim lai lo. Minung le minung in chonh khawh mi le thilri tongtham mi cung in chonh khawhmi a si caah, kan zapi, kan dihlak hrim in ralring tein kan um a hau mi a si.
By Philip Nun Uk Thang
Biahmaithi:
Tulio COVID-19 ruang ah leng chuah lo ding le mibu in um lo ding timi cu kan theih dih. Nain, lengchuah i rian tuan loin a si kho lomi kan tampi lai dah. A dikthlir in (data) langhter awk ka ngei lo nain Hakha le Thantlang khuasami cu ni khat tuan nikhat eimi kan tam. Ramdang kuat a awrmi zong kha tulio cu voiding kel bantuk in an kua kho ti hna lo. Kan rian tuan ning tu cu aa dang cio lai. Tutan ah tial ka duhmi cu thazaang rian tck. lam rian, innsak, (construction) tbk. tuanmi pawl le rian ngeitu ca a si. Cucu mitampi nih cun kan theih cia a si ko lai.
Rian Tuantu Nih Theih Ding
Rian tuantu nih theih ding le ralring ding cu ti le chatpiat in a tu le tu kut tawl kha a si ko. Ti le chatpiat a um lo ahcun, zudat aa telmi kut tawlnak haang (alcohol based hand sanitizer) hmang in tawl lengmang ding a si.
A ruang cu COVID-19 hrik hi thilri pakhatkhat cungah saupi nung kho ti a si. Tahchunnak ah, plastic cungah ni 3, thir cungah ni 5, thing cungah ni 4, steel cungah ni 2, darsen (copper) cungah ni 1, carbon thluan cungah ni 1, thlalang (glass) cungah ni 5, saruh pakan cungah ni 5, catlap cungah ni 5, tiang a nung kho tiah WebMD nih a langhter. Cucu zawtnak hrik aa benhmi thilri tonghnak kut in mit, hnar le kaa i tongh sual tikah thawchuahnak lam a luh ahcun, cuticun zawtnak i lak khawh a si caah, kut tawl hi a biapi tuk hring hran. Hi kong ah, COVID-19 le Kut tawl timi tlang zong ka rak tial cang.
Hmanmi thil i hrawm lo a herh. Sobul, hmuipi, hmuite le hluah tibantuk (hmanmi thilri kan langhter dih kho lai lo) kha mah le kut tlaih te i tlaih pengah a tha. WebMD nih cun ti rawl le din ti tibantuk ahcun zawtnak hrik hi hmuh a si rih lo tiah a langhter. Nain, a thlum haang (soft drink) le ti din tikah mah le hmanmi hrai le a bawm tein din ding __ rian tuanti hawile dang he i hrawm lo ding kha a biapi. Khakha COVID-19 ca lawng si loin, zeidang chawnh khawhmi zawtnak in runvennak ah a biapi thiamthiam.
A si khawh chung tein lam hlat deuh in rian tuan ding. Laimi hi nuamhseih le neihniam te um a duhmi kan si. Bia kan i ruah tikah neih tein thut in biaruah le hnakhaw hram ah bia aa chimmi kan si. Cun, lam kan kalti zongah, i kuh bu le tlaih buin a kal timi kan si. Tulio ahcun kha bantuk kha a si khawh chungin hrial ding a si. Lam cawh, lungrual le inn sak rian hna cu lam hlat deuh cio ah um in tuan awk a thami an si hna. Langhter ahcun, aa neih bik pe 3 in rian tuan khawh ahcun, kan caah a humhim bik. A si khawh lebang ahcun, pe 6 hrawng hlat in tuan ding a si.
Pumpak run vennak thilthuam (Personal Protection Equipment-PPE) kha a si khawh chung in tuah ah a tha. PPE timi ah hmurhuh le kuthrolh hi rian tuan pah in i tuah khawhmi an si. Cu pawl cu na ngeih lo ahcun, na rian ngeitu sin ah hal khawh a si. Nawlngeitu nih rian ngeitu kha an rian tuantu caah nan tuah piak hna lai tiah an thanhmi a si.
Kan rian tuanti hawile lakah a si ning dik deuh lomi le zawt phunphai aa timmi an um le um lo zong mitau, hnatun le hawiher in ngiat kan herh. Khuh, taklinh le thaw chamh ti phun in a ummi an um sual ahcun, a ran khawh chung in rian ngeitu sin ah siloah ngandamnak lei zungah thawng thanh colh i a herh bantuk in cawlcangh colh ding a si.
Rian tuannak in kan tin tikah, thilri (bawngbi le angki) kha phoih cun kut tawl colh hlan ah zeihmanh tongh lo ding a si. A bik in nau le fa a ngeimi nih kut tawl lo le thil thlen loin nau cawi le hnamh tibantuk kha hrial bak ding a si. A tawinak in kan fun ahcun, pumpak thianh hlimhnak kha fel tein tuah ding a si ko.
Rian Ngeitu Nih Theih Ding
A hmasa bik ah a biapimi cu na rian tuantu minung chungah zawtnak hrik a ngei khomi an um le um lo kha tha tein dothlat ding a si. Zawtnak hrik a ngei khomi an um ahcun, nawl ngeitu sin ah thawngthanh colh ah a tha. Cun, a tulio ahcun nu nau pawi, kum khua upa cangmi hei ti le ngakchia kum tling lo cu rian tuanter lo ah a tha ko. Zeicatiah, an nih pawl cu an thithaa (immune system) a dermi an si.
Kut tawlnak hmun (washing basin) chiah piakh khawh ah an tha. Mah tuah piak khawh lo ahcun, ti le chatpiat a siloah kut tawlnak haang kha chiahpiak hna ding an si. Langhter cang bangin khakha rian ngeitu nih tuah dingmi tuanvo a si. Cun COVID-19 ralrinnak kong cazual phunphun (IEC materials) tete chiahpiak hna ding a si le thawngpang felfai mi te an theih khawh ding zong a biapi tuk fawn. A si khawh ahcun, an rian tuannak hmun ah fawi tein rel khawh dingin catar, pawt-sa-ta (poster) in tarpiak hna ding a si. Cucu tangka zong a dih tukmi a si lai lo dah.
Na rian tuantu an umnak kha tha tein na zoh piak hna a herh. A si khawh ahcun, ramlak ah thlam/bawk an i tom ah siseh, inn na hlan piak hna ah siseh, neihtuk in an um maw? Lam hlat deuh in thut dirnak a tha maw ti kha zohpiak hna an herh. Lam hlat deuh in thut dir khawhnak hmun ah umter hna a hau. A si khawh ahcun, an umnak bawk/inn zongah kut tawlnak na chiahter dih hna awk a si.
Na rian tuantu hna lakah zawtnak phun khatkhat, a bik in COVID-19 langh ning simi khuh, taklinh le hnarpih in thawhchuah harh tiphun in an um ahcun, a ran khawh chungin ngandamnak zung ah pehtlaih ah a tha. A siloah, sizung ah fuh colh hna ding a si. Tulio ahcun, a bik in lam rian tuan pawl hi an biapi tuk. Minung tampi kal umnak lam ah rian tuanmi an si tikah, anmah nih midang nak in zawtnak aa lak kho ding dirhmun ah a ummi an si hna caah ralrin taktak a herh.
Biadonghnak
Lam le inn sak rian tuantu, a bik in lam rian tuantu hi tulio ahcun, an biapi kho taktak. Lam rian tuan tam deuh cu Kawl an si. Hmun dangdang in a rami an si, cun an rian tuannak hmun zong mitampi nih tan lengmang mi hmun a si tikah, an biapi khun. Anmah pawl kha an sining in si ko hna seh, kha ti khan um ko hna seh ti awk kan tha hrimhrim lo.
A tulio cu ‘lawng pakhat aa citmi kan si’ timi kha a dik chin lengmang. Cu ruangah a si tawnmi ningkel, tuah tawnmi, le kan sining tawn nak in a let in kan i ralrin a herh.
Mah pulrai hi za ah za cun kan doh kho lai lo. Nain, ralrinnak in kan doh cio ding hi a biapi tuk. Rian tuantu zong rian ngeitu loin an si kho rian ngeitu zong rian tuantu loin an si kho ve lo. Cu ruangah tubantuk a biapit tuk lio caan ahhin, kaphnih tein i ralrin thiam ko hna u si…
About The Author
