Eco-Tourism Thanchonak In Chinram Nih Khual Dong Hna Usih

0

The Chinland Post| 2018 March 18| E co-tourism timi cu kokek thil a simi thingram, pangpar phunphun le saram vialte kha him tein chiah i zohkhenh le amah kokek thil an i dawhnak pawl a kiangkap kha minung fimthiamnak hmang in amah ning pin ah [hau/sah loin] a herh kan timi tamhmoih piak i dinhnak hmun tbk.., ah sermi khi a sawh duhmi a si. Thingram kan himter lawng ah thli thiang, ti thiang le khuacaan hman tein a um lai ti cu kokek thil lei a cawngmi nih an theih bik lai.

Khualtlawng [tourist] thanchoternak hi ram pakhat i chawlehnak pakhat a si ve bantuk in mah khualtlawnnak lei nih hin ram chung phaisa lut [national income] le ram khat i a than-chonak tahfung a simi GDP [Gross Domestic Product] zeimawzat a chuahpi vemi a si. Khualtlawng kan ti tik “ram lengleimi kan ram chung ah phungning tein khualtlawn khawhnak a ngahmi pawl [tourist visa] khi chim duh bikmi a si.

Khualtlawnnak leikap ah kokek thil sining hlathlai le hmuh a huammi ramlak fingtlang aa  dawhnak tete, tlang-kai, tiva/tidil [tck. Rih ti-dil, Innlay tidil, Chindwin le Ayawaddy tiva hrawn tbk.,…]. Hlaan lio pupa rosung i ruahmi pawl hmuh le hlathlai a huammi caah innlo sakmi pawl Pagan Ngyaung-oo khua, Manda-lay tikulh siangpahrang inn tbk. le mah leng ah tampi langhter lomi an um lengluang rih.

Kan Ram Ah Ministry of Hotel and Tour-ism
Kum 2011 in 2015 tiang Kawlram chung ah khualtlawng pawl zeimawzat an rak lut kho, an rak tlawng kho. A hlan ah a rak ngah tuk lomi thil a si. Thil har ngai a rak si. Kum 2011 ah ramdang khualtlawng a rak lut khomi dihlak hi 816, 369 an si. Cun, khuaruahhar in a hung lutmi an karh. Kum 2015 ahcun 4, 681, 020 tiang an phaan. A let 5 in an karh tinak a si.

Hi khualtlawng a rak lutmi pawl nih an tlawn bikmi khua le hmunhma cu ramri lei deuh a si. Cun, phun dang in chim ahcun tlangcungmi umnak hmunhma a tam bik a si. Khualtlawng a rak lutmi 4,681,020 chung ah a tlawm bik 3,379,437 nih ramri hmunhma le khua pawl an tlawn bik. A chang tu ah Yangon le Manda-lay hi pathumnak ah aa tel. Cozah nih phung ning tein a ngeihmi Tour Guide (khualtlawng zuldawitu le zohkhentu) hi minung 5,655 lawng an si. Ram pumpi milu he tahchunh ah-cun zatuak 0.05% hrawng khi a si.

Khualtlawng a rak lutmi zatuak in zoh tik ah Asia ramchung in 72.10 %, Europe [East & West] in 17.27%, North America in 6.44% le Oceania ram in 2.73% le a dangdang in 1.46% hi kan hnu kum chung ramdang in a rak tlawngmi an si tiah cozah nih a hun langhter. Cu tik ah, kan ram i hruaining zong aa thlen bantuk in ramdang khualtlawng pawl zong nih

kan ram chung rak luh khawh i thil theihtlei tete hmuh le hlathlai khawh an i zuam cuahmah. Cu bantuk ruang ahcun mi bawmhchanh in chawletmi pawl (Service Sec-tor le Agencies) pawl an hung karh cuahmah.

Chin Ramkulh Caah Tah?
Kan Chin ramkulh fing le tlang hi aa dawh lawng siloin thli thiang, hmun thiang pakhat a si. A bik in a khuati caan hrim hi milung a lawmhter khun ko rua. Kum 2004 lio hrawng ah Mirang siibawi pawl khuasik caan ah Hakha an rak phaan, cu lio ah Hakha ummi caah cun angki lum a thapthap in kan i hruk puan kan i aih. Asinain anmah Mirang pawl caah cun khuacaan kha a nuam cingling a si, angki pante le bawngbi tawi he Hakha khua-chung cu an i chok len ko. A khuati kha nuam an ti kho tuk.
Chin ramkulh chung milu kan zoh tik ah khua-pi [urban] ummi milu le khuate [rural] ummi milu aa thlau ngai, zatuak in 21% khuapi a ummi a si lio ah khuate 79% tluk a phan. Kha khuate lei khua a sami hna kha khuapi a simi [Hakha, Falam, Mindat, Matupi tbk…] ah thial-ter ding in an si kho fawn lo. Cu tik ah thil pakhatkhat hi kan ruah cu a hau cang. Cu ruahnak a hung lutmi ah Eco-Tourism than-choter hi a tlak bikmi pakhat ah a hung i cang.

Chin ramkulh chung in Eco-tourism caah ram-komh cozah nih thahnem ngai in an hun tuahmi pakhat cu Victoria tlang tiah Mirang holh in theihmi Khonungtung tlang a si. Kawl nih Nat-Mah Tlang tiah a min an pek i Kanpalet le Mindat pengkulh karlak a ummi tlang a si.

A dang a langsaar ngaimi kan i ngeih mi pawl thinlung lem cuang Rih tidil, vawlei thli
luhnak kua pakhat a si tiah ruahmi Mie-pi tlang, Bungtla tisor pin ah Lungkua tbk. tampi kan ngei. Pengkulh le tlang kip nih kan i ngeihmi fingtlang hmanh hi kanmah kutneh in Ramkomh chung dihlak le vawlei a hel i khual a tlawngmi [tourist] pawl sin ah theihter khawh kan i timh le ser a herh ve cang. Cucu cozah nih a hram a thawk ding khi pakhatnak a herh bikmi a si.

Hi eco-tourism thanchoternak nihhin Chin ramkulh siapuaizi (economy) le thanchonak dir-hmun zong a bawmchan kho bikmi pakhat a si te lai. A ruang cu khuate khuapi um loin rian a hung ser lai. Khuapi lei a ummi nih Service Sector phun in an tawlrel lio ah a hmunhma i khua a sami caah zulkhaltu (guide) tuan le chawzuar in thanchonak a pek lai.

Tahchunhnak ah; mawtaw a luh khawh lonak khua pakhat le pakhat kar lakah “rang [horse]” hmang in khualtlawng pawl phanh an duhnak kha hei thlah. Rang aa cit ballomi caah cun thil thar pakhat ah a chuak kho i a nuamhnak bik le a har a ti biknak kha diary ah a tialmi pakhat zong a si kho. Cu bantuk in a tuahmi rang a ngeimi caah cun a tangka hmuhnak rian pakhat a ngei tinak khi a si hnga.

Eco-tourism he pehtlai in package [tck; ni khat ca, ni hnih ca tbk.] pawl khualtlawng caah ser piak i zulkhaltu (tourist guide) zong tha tein timhlamh piak ding khi a va si hnga. Chin ramkulh cozah nawlngeihnak ah tampi aa hngat dingmi cu a si. Hi tuan chuahnak ding ah tourism thiamsang le kokek lei fimthiamnak a ngeimi, chawlehnak lei a thiammi he i bawm in a hmunhma pawl zong thim thiam a biapi ngai [choose geographically connected].

A donghnak ah a hmasa kan langhter bang, Kawlram chung tourist (khualtlawngmi) a rak luhnak a tam-u hi ramri (border areas) a si bantuk in kan Chin ramkulh zong nih hihi caan tha ah lak ve i tu hnu in kan ram hi a thianghlimmi le hring dildel in a ummi ram ser i mi kip nih phanh an duhnak hmun [destination] pakhat a chuah naklai khua cuanh buin…

Catialtu: Beizachhi Cozah| MBA in International Business|
Ref; Myanmar Tourism Statistics 2015, Ministry of Hotels and Tourism, Myanmar|| na-ture.org || Chin State Census Report 2014
Credit: Chin Digest| Vol.2, No.2 | 2016 April|

About The Author

Na ruahning rak langhter ve.. (Leave a comment)

%d bloggers like this: