Federal Fimcawnnak Ah Ramchung Mipi Rian

0

Salai Mangpau

Kanram aa thlen tik ah kan ram fimcawnnak cu Federal Democracy Education System ah thlen a si ve lai. Federal ram cozah ramkhel a si bantuk in Federal Education kan khel chih ve mi a si ca ah private sianginn, biaknak sianginn thatha dirhnak nawl a um te lai. Mizoram zoh tik ah khuate kip ah Khrihfabu private sianginn an tuah ngawt dih. Khua kip ah nihin tiang Khrihfa dirh mi secular vawlei lei sianginn an um rih lo. Cozah zong nih tuahnak nawl an kan pe lo. Biaknak Religion Degree pek mi sianginn lawng a um rih. A rauh hlan ah Biaknak nih dirhmi Secular Sianginn khuapi/khuate ah sianginn tampi a hun um cang lai. Mi zei Khrihfabu dirh mi sianginn (Primary in University) dah a tha deuh tiah zoh a si cang lai. Vawlei cung University sianginn minthang hna zong khi Khrihfa sianginn deuh an si hna.

Kawlcozah chan ah Chinram cu Coffee an kan cin ter. လက်ဖက် ပြည်နယ်, ကြက်ဆူ ပြည်နယ် an kan tuah ter  kha mu. Mah lio cozah riantuan pawl လုပ်အားပေး dum thlawh ah nan i thawh peng khah. Thein Sein chan lio ah India ram he innpa nan si le vok zua uh law vokrawl caah zuu chum uh an kan ti. MAL nih sapherh sehzung kan sak piak hna lai a ti rih.

“Chinland cu Education State ah kan ser lai. Hmunkip in ca an rak cawng lai.”

Federal kan hmuh tik ah federal phunglam ning tein umkal thiam kan herh ve cang lai. Federal uknak phunglam kong ṭial ka timh mi a si lo caah Federal Fimcawnnak ah Federal cozah-pengkomh in peng cozah an rian, Sianghngakchia cacawn ningcang, hring tu nu/pa hna an rian, khuachung zatlangbu an rian, saya/mah te cachimhning cang le fimcawnnak ah zeibantuk phung lam dah a herh te lai timi kong tawi tein ka vun langhter.

Tahchunhnak 1 : Cheukhat khua cu 2019 kum ah tangcheu a kai mi zong 2022 kum ah tangcheu ca an cawn ter than hna. An kum zohchunh in an catang (grade) then piak khawh ding hi kei nih cun tha ka pek deuh. NUG zong nih a pom ve mi a si.

Hlan ralkap chan cozah nih curriculum (Subject) an tuah mi le USDP Thein Sein chan tuah mi (2010-2015) “The National Education Strategic Plan” အမျိုးသားပညာရေးမဟာဗျုဟာစီမံကိန်း timi Bamar miphun si ternak Fimcawn nak a tuah mi kha NLD chan (2015-2020) tiang nih a fehter than caah nihin Bamar miphun si ter timh mi Fimcawnnak Kum (60) an kan cawn ter mi (Curriculum-Subject vialte) hi a tu ni ah tlangcung mi nih kan hman awk a si ti lo. “UN Declaration on the Rights of Indigenous People 2007-Self- Determination” Article-3/Article 14 ah an telh chih mi ah zoh khawh a si. Vawleicung Democracy ram tha deuh nih cun mah ram chung um indigenous people (nuhrin) hoih in culture /Social Economic vialte Federal State cio ah zalong tein a tuah ter.

Kindergarten-(KG)-(Kum 3-5) Tualleng sianghngakchia, Preschool =Sianghngakchia Kum (6) a tlin in cacawn ter.

Primary School = Kum (6) chung cacawn a si lai. Kum (12) ah Primary a dih lai.

Middle School= Kum (3) cacawn a si lai. Kum (15) ah Middle School a dih lai.

High School= Kum (3) cacawn a si lai. Kum (18) ah High School a dih lai i a mah duhthimnak major (subject) entrance a phit khawh lai. Hlan bantuk in center cozah education department nih duh lo zong ah cepa (Burmese) ti phun pek a si ti lai lo. Sianginn hngachia duhthimanak nawl a ngei lai.

Primary in High School tiang cacawnnak ah 6+3+3 grade (12) tiang ah sianghngakchia a Kum (18) a tlin hnu ah College in University a peh ding a si.

“Primary School Class”

Grade (1) in a cung lei poah kan mah le khuaram/pengtlang holh le ca (Mother tongue Language) nuhrinholh in cawn a si lai. English cu Grade (1) in University tiang pehzulh in cawn ding (CACC he ai pehtlai mi nih Lai holh le Lai ca an cawn chih lai. Myanmar sa Burmese (မြန်မာစာ) cu Middle Class level lawng ah kum (3) an cawn te lai. (Social Science ) Sianghngakchia an nunphung (Culture)/ Geography/History- Family background in khua kong in / Music and Art  /Nun zia- Ethic) le (စာရိတ္တနဲ့ပြည်သူ့နီတိ) Chin mi-Lai phungthluk (Proverb) in Lai miphun nih (lentecelhnak/PT) kan ngeih mi (khuapi in khuate) vialte nih cawn in an theih dih lai.

Primary Fimthiamnak Le Thlen A Herh Ning

  1. Cawnlo khawh lo ti mi policy a ngei lai i cawnman pek a hau lo mi fimthiamnak ser ding
  2. Cawn lo khawh lo fimcawnnak cu a tlawm bik high school tiang cawnnak tuah piak ding
  3. Sianginn, cacawnnak hmun (classroom) le cacawnnak ah a herh mi thil le ril hna tlamtling te in chiah piak ding
  4. Universal Design a si mi sianginn hngakchia hna caah a herh mi inn le she thilril kong ah a thiam mi saya te rian pek ding
  5. Saya le siahngakchia zatuak le milu zoh in classroom ser piak ding
  6. Cawnding mi ahcun, khua le ram thanchonak le nunphung tling tein cawknak ngeih ding
  7. Cawnnak caah mipi nih an pom mi miphun dawtnak fimthiam nak policy pawl kha cawn ter ding
  8. Science le Arts thleidan lo in Primary in High school tiang cacawnnak subject ah telh ding
  9. Upadi/zulh phung, tial tik ah fimthiamnak education lei a thiam mi (pension cia sayakyi-saya a tuan lio mi) khua- village, peng-Myo, pengkomh- District, ramkulh-State huap –down to up- adotdot thimnak tuah le fimthiamnak a ngei mi hna sawm in Federal Fimcawnnak bu dirh in upadi tial ding.

“Middle School Class”

Middle School Kum (3) chung ah District level in peng (myo) kip le adang Myanmar ram chung um State kong lam vialte huap Social-Science (Geography/History/Music le adangdang…etc…Subject vialte a cawn dih cang lai. A bik in English ca in cawn dih ding. Music Subject ah Solfa (kum 3) a cawn ahcun Church Choir a kai kho cang lai. Khrihfabu kip ah Keyboard kan hman ngai cang caah Keyboard tum thiam dih ding.

 “High School Class”

High School Kum (3) chung ah ASEAN/ASIA in Vawlei cung level Social Science kong vialte (adangdang..etc. English ca in cawn dih ding). Tuan ah Music Subject cawnnak ah Solfa le Tonic solfa a thiam dih ah cun a umnak khua le Church ah hla hruai kho ding le Keyboard tum thiam kho dirhmun an phan dih lai.

Saya/Sayamah rianpeknak le cawnding mi

  1. Hngakchia nih amah tein khuaruah khawhnak ai tel mi Learning –centered tha pek ding
  2. Saya/sayamah ningcang tein ca chimh khawhding ah zalonnak pek ding
  3. Primary/Middle/High School hna caah ningcang te in cachimhthiamnak le mithmuh in khuaruah thiam kho mi cawnpiaknak vialte an thiam hnu ah rian luh ter ding.

A Khing Thlainak

Center caminpui aiawh ah ca cawnlio caan tein ṭha tein a cawn le cawn lo ti mi cawnnak thazang a pe mi le siahngakchia hna a tel kho peng mi le an sining zoh in rikhiah piak ding a si lai.

High School a dih mi hna caah a kai duh mi university lutnak caminpuai tuahnak nawl pek ding.

  • Univestiy fimthiamnak le thlennak
  • University (Private, Cozah-State) kip ah zalong tein mah tein i hruainak (Autonomy) ser piak ding/A hlan Myanmar ram center cozah nawl ngaihnak le uk mi tang ah a um mi bantuk a si lai lo.
  • Fimthiamnak le ai pehtlai mi Upadi cu mipi sin ah thawngzamh ter ding.
  • A zalong mi le mikip telnak nawl a ngeimi le fimthiamnak kong ah biaruahnak, Sianginn uktu, Siahngakchia nu/pa he komh in biaruah ti kho ding.
  • Student Union ser piak ding.
  • Siahngakchia umnak in boarder ah man fawi tein um kal kho ding ah serpiak ding.
  • Kumtling cang mi hna mah le a duh mi Politic party ah zalong te in i tel kho ding.

Cucaah Federal ram kan ser tik a um mi  miphun vialte hna nih mah le miphun hoih cio in nunphun (culture) nuhrin holh le ca, nunphung, ziaza kong, ringawn (music-hla-solfa) thiamnak, A lamkip kutzung thiamnak (technology& Computer) sehthilri thiam in pawcawn khawhnak phungtling vialte cu mah le miphun hoih in cawnnak caan a phanh ve tikah kan nih Myanmar ramchung khuasa mi  Chin miphun  zong nih timhlamhnak kan ngeih a herh ve cang.

About The Author

Na ruahning rak langhter ve.. (Leave a comment)

%d bloggers like this: