Fimcawn Le Cacawn, Zeidah Kan I Thim Lai?
Catialtu: Khaipi (Aaduedue) | 2018 May 6| Voikhat cu fimcawnnaklei i fimchimtu Japan professor pakhat nih “A thangcho liomi ram i sianginn hna an i lawh ngaingainak pakhat cu formula le equation thate chim i a phi chuahter hi a si tawn rua ka ti,” a ka ti. “Ziah mah cu, a si awk pei si ko cu” tiah ka hei leh. Siangngakchia thluak chung ah formula le equation an khumh chih i cu aa chinchiah kho deuh poh cathiam ah ruah a si,” a ti rih fawn.
“Mah cucu a dik ko cuta” tiah ka hei ruah ve fawn rih. Hi bantuk cacawnning hi Paulo Freire nih cun The Banking Concept of Education (or) Banking Education tiah a rak ti. Chim duhmi cu, “Siangngakchia hi bank bantuk an si i cachimtu nih singngakchia thluak chung ah ca tampi khumhpiak bantuk a si. Hi phung hi cu fimcawn taktak a si lo, cacawn a si, siangngakchia nih ca lawng an thiam lai, fimthiamnak taktak an ngei kho lai lo.
A herhlo maw ti ahcun a herh tuk ko. Asinain, siangngakchia khuaruah khawhnak tha pek hmasa lo in dun le dan chung lawnglawng i thil tuahter hi fimcawnnak dik a si lo” a ti. Phungdang in chim ah cun Banking Education cu, a cawngtu i khuaruah khawhnak le tuaktaanning kha thapek hmasa lo in, cawnpiaktu rumro nih a cawngtu thluak chung ah ca le thil sining khumhpiak mi cawnnak phung a si.
Lairam ah sianginn tha a um maw? A ummi sianginn ah teh cachimtu tlamtling in an um maw? A ummi cachimtu hna nih the siangngakchia cu fimthiamnak an pe kho taktak maw? Khuate tampi nih cun khua sianginn ah siangcachimtu an tlin lo caah mahle tikhawhnak an chim tawn mi ah caminpuai an phit tik hmanh ah mirang ca tlang thum/li tial hmasat i Hniang Hniang hla hna a karlak ah tenh chih a tam an ti maw cu. Kan fa kan naule caah fimthiamnak hmuh cu chimlo, ca hmanh an thiam awk a har cang.
Laimi mino tampi Kalay, Mandalay, Yangon ah sianghleirun kai cio a si. An cachimtu hna a tam
deuh nih ca taktak lawng bak an chimh hna. A chung muru i fimnak le thil sining, le khuaruah awk hna an chim chih ti lo. Tahchunnak ah mirang ca in aa tial mi ca kha Kawl holh in tlangkhat hnu tlangkhat an lehpiak hna. Cachimtu hmanh siloin calettu dedeng ah an i cang tawn. Kawl le Mirang Ral voithum an i tuknak kong tuanbia kan cawng i, “Kawl pawl an thiam ngaingai an zaa ngaingai nain, kan thazang aa tluk lo tuk caah kan rak sung” tiah kan cawng. Zeiruang taktak ahdah kan rak sungh tiah nan ruah? Tiah hal a um bal theng lo.
Mirang nih fimthiamnak in hriamnam thatha an ser khawh caah teinak an hmuh timi a ruah awkte hmanh kan rak hngal lo. Zeitluk pa raltha va si i nam le fei he “hehchet” tiah ralthat len zong ah, fimthiamnak he ser mi meithal kuan nih “pung” tiah voikhat a kah ah cun thih si ko. Ca a thiam mi poh zong an fim dih tawn lo. A fim taktak mi cu an zir lo, an zir ahcun an fim taktak rih lo caah a si lai. “Zir fim” hi fim a si bal lo.
Zarhpi Ni ngakchia cawnpiaknak hna ah vancung mi kong an kan cawnpiak. A cheu nih “Vancung mi cu thla nganpi pa hnih a ngei, an hmul a rang, a neem dildel te a si” hna an kan ti. Ngakchia cu lungthiang tein khua an ruah caah, “ti si cun vancung mi nih zeitindah angki an i hruk?” tiah an hal ahcun kan let kho ti lo. Tha tein khuatuaktaannak aa tel lo mi biaknak cawnpiaknak nih ngakchia lam an pialter te lai. Bible Cawnnak tiah biakinn tampi nih an tuah.
Bible tuanbia le Greek nih zeitindah ti i, Hebrew nih zeitindah ti tbk hi an kan cawn piak. A herhmi a si ve ko. Asinain, biaknak cawnpiaknak lawng a si i, hngalhnak pakhatte lawng a karh i, kan zumhnak le kan khrihfa nun ah Pathian khuakhannak a kan pemhtertu an si lo ah cun tuaktaan than awk ngaingai a si hnga. Pathian hngalh cu fimthiamnak a si tiah Bible nih a kan chimh. A lamhmi vawlei a sertu hmanh a hngallotu hi cu a fim lo taktak, a molh hrimhrim.
Kan biahmaithi char than usihlaw, a cawnpiaktu hmanh nih kan cawnpiakmi a sullam zeisetdah a si ti kan hngalh lo ahcun a cawngtu ca chinchin ah cun sullam a ngei lo ngaingai hnga. Cu a si caah, Banking Education phung kan hman ngaingai rih caah cawnpiaktu tal hi a cawnpiakmi thil cung ah rinh awktlak tiangin zeimawzat fimthiamnak a ngei mi a si a hau. Siangngakchia ca an thiam hi thil tha siko, zeicatiah ca chung ah a hlan mifim hna i an hmuhtonmi le thil sining tampi aa tel. Cu nakin a tha deuhmi cu fimthiam hi a si deuh. Kan hngalhnak kha tha tein i fim khawh i, cu hngalhnak cu a herh taktak tik i hman thiam hi fim le thiam “fimthiam” a si ko.
Cherhchan: Chin Digest Vol.3, No.2 | 2017 April|
About The Author
