Hakha ah Cozah Project In Thil Tuahmi Kong Ah Ka Hmuhning: Ral Hmung Certual Shopping Mall Kong
By Salai SH Lian– 2019 October 14| Chin ramkulh cozah uknak le khualipi ah lutlai nawlngeitu lubik hi a dotdot in kan zoh a si ahcun, Hakha ah khuasa in a um behmi le ṭhutdir a timmi an si bal lo ka ti ahcun ka palh lai lo dah. Cucu, Hakha khualipi a si hnu in nihin ni tiang kan si ning a si. Nihin ni tiang cozah an ṭuan dih in aa ṭhialkammi le an umnak hmun ah kir ṭhan a si peng ko rih! Hmailei zong ah a si thluahmah rih lai dah. Cun, Khualipi sinak in umhmun khuar ding ah Laimi hruaitu kan pa le nih Lairam khuapi hna hi (Chin Oo Sii) caah a sawh zong an rak sok lo i, a ham zong an rak ham lo timi cu tuanbia ah kan hmuh — Waibulah le a neel ṭha deuhmi Kalay-Khaikam le Gangaw kiangkam tu an rak sawh. Hi kong cu ka ṭial duh hnawh chan silo caah mah vial in za rih sehlaw, caan ṭha um tik ah kan peh ṭhan te lai!
Nai hrawng ah Thawngpang a lengmi cu Hakha Khuathar Pu Ral Hmung Certual ah Shopping Mall (Chawdawr Nganmi) an sak lai ti a si. Hi thawngpang hun theih cu lung a nuam lo ngai. Cozah a kan hruaitu kan Pa le nih hin zei khua ko dah an ruah hnga timi ka lung a hun chuak. Hakha khua a kauh khawhnak ding ‘Master Town Planning’, ‘Hmunthar Samhnak’, tbk. an timi vialte ah cucu pawl (Shopping Mall tbk.) caah a telmi cu a va si ko lai nain ka ti…. Ziah hitin khuachung hmunhma cia thengtheng ah an ruahning a si hnga. Khua sersiam ning le khuapi ṭhanchoter ning (Town Planning le Urbanization) a theih hngalmi cu ka si lo nain, hihi cu a ṭhami thil le a dikfel deuh rua lo tiah ka ruah. A biapi cu mizapi tlawnlen khawhnak hmunhma (public space) kan herh deuh hlah maw tiah keimah tein ka hei ruat! A minchawng Pu Ral Hmung kong cu a dangte in hei chia rih u sihlaw….
A hlei khun in, Hakha ah Inn hmun pakhat ca hmanh a har tuknak ah, a um ciami khua chung hmun — Certual, Sianginn, Dinnak Hmun hlawt in Cozah Inn lo le a dangdang project ngeih an hmanmi hi cu ruah ngaingai a herhmi a si. Hlan lio ah a cangmi, cozah lutlai nih an duh poah in an kan soksam piakmi innhmun le lohmun kong cu hei chia ko cang u sihlaw; a nai bik ah, Pu Hung Ngai cozah chan ah a cangmi in ka hun char. Pu Hung Ngai hi USDP a si hlan hrim ah SPDC chan siseh, USDP cozah lio in Hakha ah lutlai in a um cangmi a si caah a caan a sau ngai. Mi tam deuh nih cun kan hngalh ciami a si ko. Cun, NLD cozah chan ah a cangmi zong hi khuaruahhar a si ṭhiamṭhiam fawn; Ruahning bantuk an si deuh rua lo hlah maw! USDP nih timhtuah ciami pehzulh in ṭuan lengleng ah zeidang an tuah thar ngaingaimi theih ding zong a um lo. Nihin ni tiang ah, USDP chan i, Phungsermi phun 16 leng ah NLD cozah chan ah Chin Hluttaw nih phungthar an ser chapmi kong zong kan theih bal lo. An remhmi pakhat hnih dah ti lo!
Ka bia ka vun pial sual, a dih hlan ah ka ṭial duhmi Cozah project in hmunhma hrawhmi kong vun kir ṭhan ning law:
Pakhatnak ah; Chin Oo Sii le Tlanghrawn (Bethal Biakinn) karlak ah a rak ummi Bogyoke Pangpar Dum, i dinhnak a rak ummi cu hrawh a si. Hihi ngakchia le mithar deuh nih cun kan hngal men lai lo. Hakha ah Pangpar dum kan rak ngei bal ve ko. Nain, atu ahcun, kan uktu hna dangdang nih an sawksam i, pumpak inn hmun caah a cheu an zuar, Inn dawhdawh a dir i ṭha ngaimi cu a lo. Nain, a lawh lawng a lo i, thil dik cu a si hrim lai lo. Zapi nih dinhnak an hman khawhmi Pangpar dum in, pumpak inn dawhdawh le Cozah zung ah, minhlinh tein Sipin zung an hun sak. Cun, hi hmun ṭhiamṭhiam ah, atu ahcun, pittet ngai in Chin State Hluttaw timi Innpi an hun sak chap ṭhan. A luhchuahnak zong a rem hrimhrim lomi hmunhma cu cozah nana cu heh tiah an remh caah a remmi a va lo sawk. Tlangcung miphun dang, hmun dang tampi chim lo in, Kachin nih an Cozah le Hluttaw an sakmi khi hei hmu ve hna sehlaw, an khuaruah ning tal a dang hnga mu ka ti pah ṭheo. Cozah chumtual cu Lai-inn, Lai thingṭhang design in Laimi nih tualleng politik rak phai tawnnak hmun phun in tuah khawh le sak khawh tuk a si hnga i a dawh in a rem tuk hnga nain…
Pahnihnak ah Hung Ngai cozah chan ṭhiam (USDP tang) ah, Chin Oo Si Primary Sianginn cu an hrawh riangmang i, Chin State Cozah Innpi (The Red House) an sak. Hihi lio i, a tlami Nulepa le fale mithli hmanh a ro rih lo. Ngakchia tete hmanh an lung a faak dih i “Nunu, Papa, kan sainginn a um tilo an rak ti…” i an tah kha! Khuanu/pa nih fakpi an rak doh, an rak nawl, hmunhma dang an rak sawh nain nawlngeitu nih an rak duh lo tiah kan theih. Lung nuamhlo ngai awk cu a si. Cucu, Nihin ni ah, Cozah zung hi tluk inn nganmi sak ah, Mileng le Milutchuak mawṭaw/saikel dirternak hmanh le dinhnak hmanh a um lo. Cun, cozah nih Sianginn hrawh in Cozah Innpi an sak hlan ahhin, Chin Oo Si Sianginn ah cacawngmi ngakchia, Sang le veng ummi nih lentecelhnak ah an hmanmi hmun zong an rak hrawh. Cucu, Nihin i, USDP an party zung Inn nganpi a dirnak hmun khi a si. Kan Pa le pawl hi mino nih an kan ngia rua lo, an lung si ko ruah tiah nan ruah men lai, nain nan techin fapar caah zawnruahnak le siaherhnak hi an ngei tak lo hlah maw timi lungthin ah a hun chuah chel a um theo tawn. Cun, nai deuh ah, a cozah si lomi phu HBA/C Haukulh chung ah a ummi Certual, pumpululh celhnak cu Tennis celhnak tual ah kan thlen lai tiah khuaruat kho upa ruahnak in an rak ceih. Nain, mino tampi nih duhlonak an rak langhter caah HBA upa nih an let ṭhan.
Pathumnak: Tutan ah, Hakha Khuathar ah a ummi Pu Ral Hmung Certual cu Chawdawr Nganpi (Shopping Mall) ah sak ding in Cozah lei nih an hun tawlrel than tik ah, hihi khuaruah har ngaite a si. Zei ruang thengtheng ah dah khuachung hmun rem cia hi hrawh le sawksam cu an tim hnga timi biahalnak ka lung ah a hung chuak.
Shopping Mall le High School a tlar in umti dingmi zong hi a phung zong a si hnga maw ka ti. A si hmanh ah, a ṭhat zong ṭha lai lo ka zum tuk lo. Hmun um hringhran lo mi cu sisehlaw phun dang. Master Town Planning ning in Hakha cu a kau ngaimi a si ko cang. High School siangngakchia caah lentecelhnak in hrimh ṭhannak hmun a si lawng lo, Sang le veng vialte nih hmanmi a si. Cun, khuacaan ahcun, sang dang le hmun dang pipi in vung kal hnawh in hmanmi hmun a si fawn. Cozah Innpi, Hmunhma le Shopping Mall tbk. cu Khualeng hmunhma kaupi a umnak ah sak in zapi nih va fuh dingmi khi a si. Khika hmun ahkhin, zei tluk rem in sak sisehlaw mawṭaw/saikel dinhnak zeizah dah a va um kho lai.
Atuhi, ṭhanchonak nih a hun kan phanh i, mawṭaw zong a karh ngaingai cang timi cu cozah upa si lo in zapi nih hmuhtheih khawhmi a si. Cun, a taktak ahcun, Shopping Mall sak tbk. hi Cozah nih a rianh ding mi zong a si tuk lem lo. Kan ṭhancho lo tuk rih caah, pumpak nih tuah ding ah an ngamh deuh rihlo caah a si ko. Thil sining le vawlei dang kalning ahcun, Chawlehthalnak Business lei he a pehtlaimi rian a si. Hi thil sining pahnih zohchunṭi ahcun, cozah nih an tuah deuh dingmi rian cu Mizapi ngandamnak he pehtlaimi lentecelh zaangleknak hmunhma tu tlamtling tein a tuah deuh dingtu a si. A ṭhanchoter ding a si. Kan hnu kum zong ah, GTI Sianginn kuam chung ah, Biaceih Zung nganpi sak a si hoi cang. A tak ahcun, Laitlang khuapi nana ahcun, Hakha hmunhma hi a kau tukmi a si.
A donghnak ah, a luan ciami cozah chan ahcun, kanmah Hakha khuasa le umthu nih nawlngeihnak le chimrelnak kan rak ngeih kho lo i, zei ti tha hei ti ko usih. Nain, atu cu Cozah chung zong ah chimrel kho le khuaruat kho kan ngeih cang hna. Hihi kan Pa le pawl nih fakpi in an ruah dingmi a si. A ngan dammi Hakha khuasa kan si khawhnak ding ahcun, Cozah nih khuachung ṭhanchonak tawlrel ning hi a biapi tukmi a si. Shopping Mall sak hi dohawk tlak thil zong a si lo. A doh zong kan doh fawn lo! Nain, kan caan sining, kan hmunhma thimmi zohchun tuhi felfai le tha deuh tein an kan ruah piak ding a si.
Cun, hmailei zong ah cozah zung le department dangdang hun sak thluahmah a si lai. Cu tik ah, a tlacop in zung tin le kai pah ah an hmuhmi hmunhma sawhsawh ah a fawinak rumro in sak ding hi timhtuah ding a si hrim lo. An tuah hrimhrim ka tinak zong a si lo. Nain, atu chan ahcun, ramchung le ramleng i pehtlaihnak a fawi ko cang, thiamsang chawnh biak zong a har ti lo. Cun, kanmah Laimi ramleng khuasa hrim ah a thiammi kan ngeih ko cang hna. Ram chung zong ah an um ko lai! Cu caah, khuami le ramsa dawtnak lungput te he rianṭuan in techin fapar ca tiang khua fakpi in ruah hi a biapi hringhran ko, Kan Pa le hna…
Biakilh: Hi capar cu Salai Sang Hnin Lian amah pumpak hmuhning a si, a riantuannak simi he zeihmanh pehtlaihnak a ngei lo ~ Editor, The Chinland Post.
About The Author
