Hakha Mino Paletwa Peng, Sami Khua I Aa Dor Mi Ralzaam Sin Kalnak

0

Hakha Youth for Paletwa IDP an kallio/Salai Tluangte

Salai Tluangte| The Chinland Post| 2020 May 7| Paletwa ralzam umnak hmun ah pumpak in a kalmi Hakha Youth For Paletwa IDPs hruaitu Salai Tluangte Capar a si.

  1. Biahmai thi

Hakha sangkip mino upa tawlrelnak in Paletwa Peng le Rakhine ram Chin ralzaam hna bawmhnak pek ding in Hakha khuachung sangkip ah kal in bawmhnak kan hal. Bawmhnak kan hal i tangka a chuak mi hi Kyats sing 200 leng le Hnipuan fenhaih Buri dip 9 a si. Sami ah aa dor mi ralzaam hna bawmhnak pek ding ah Committee aiawh in Salai Tluangte, Salai Shing Mang le Mai Zing Dawt Cer Chin (Pastor Hniar Hlun le Salai Ngun San Aung nih a lenglei in  an kan zulh) cu 2020 April 9 ah Hakha in kan i thawh. Hakha kan i thawh hlan in hmundang ka dang i bawmhnak pek a kal mi hna he Matupi ah i ton dih i hmunkhat ah kal ti ding in kan rak i chimchawn cia hna. COVID-19 ruang ah khual tlawng lamli hi a caan a rem lo tuk nain kan unau pawl ei awk din awk an ngeih ti lomi ah siseh, ruah hang a tlak ahcun kan kal kho ti lai lo ti kan phan ca ah a si khawh chung in kal kan i thawh hi a si.

  1. Paletwa Peng Tuanbia Tawi
  1. Paletwa Peng cu Chin Affairs Ministry nih September 12, 1960 kum i nawl chuahnak order no.82 ning in Paletwa Township tiah a min bunh a si. 1892 kum lio i Mirang le Kawl a voi hnihnak ral an rak i doh dih hnu ah Rakhine ram cheukhat cu East India company nih a laak i Paletwa zong Rakhine ram, Sittwe Pengkomh uknak tang ah a rak chiah. Asinain Paletwa Peng dihlak in rak uk a si lo. Uknak i remcaang than ding in 1865 kum ah Sittwe Pengkomh uknak chung in Paletwa cu an rak chuahter nain Rakhine chaklei ram pawl pengkomh (District) ah an telh than. Penguk zung (District) an rak dirhnak hi Sittwe in meng 86 hlatnak Kyauk-daw ah an rak dirh nain hika hmun ah a ummi hna nih mirang hi a tu leklek an rak doh ca ah penguk zung cu Kyauk-daw in meng 24 a hlatnak ah an rak thial than. Penguk zung an thial than nak hmun hi atu Paletwa khua hi a si. (Chin State GAD report:2017)
  2. Paletwa Township cu Chin Ramkulh thlanglei bik ah a um i, N Latitude 20 Degree 45”, East Longitude 92 Degree 30” le 93 Degree 40” karlak ah Mindat Peng Uk uknak tang ah a ummi a si. Nichuah lei in nitlak lei ah meng 59.20, chaklei le thlanglei ah meng 98.40 sau in 3127.04 Sq Miles kau mi Peng pakhat a si. Paletwa i nichuahlei ah Kanpetlet, Matupi, thlanglei ah Rakhine Ramkulh in Kyaukdaw, Mruak-Oo, Minbia khua pawl he ramri an i tlai i chaklei ah India ram he ramri aa tlai. Paletwa Peng chung ah milu 100000 leng an um i milu 100000 chung ah Rakhin miphun 20000 hrawng an si. Mirang chan lio milu relnak ah Rakhine miphun hi zatuak in 13% leng an um bal lo i Chin miphun lawngte an si tiah record ah an rak chiah. Mirang pawl nih kum 120 tluk (1826-1948) tiang an rak uk bal i remdeihnak peng ding tik ah Rakhine ah aa tel cianak “Proper Burma” chung ah telh chih loin tualchung mi sin ah lungtlin pinak le an duh ning rak lak hmasa a si. Hi lio ah a hun ah a rak um cang mi Khumi, Mara, Mro tiva kam i Chin Palai pawl nih chaklei Chin miphun pawl he um ti ding, khuasa ti ding in an rak i thim mi a si.
  3. Atu ah Paletwa myo-ne le Sami myo tiin a um i Paletwa ah sang 3, Sami ah sang 3, a Peng pi ah khua 386 le khuate then (uksuh) 96 an si. Khrihfa biaknak a bia mi minung 65000 le Buddhist biaknak a bia mi minung 35000 an si.
  1. Ralzaam Dirhmun
  1. Cozah ralkap le Rakhine ralkap AA kar kahdohnak ruang ah 2020 January 7 thok in Paletwa-Kyaukdaw kar lam sul (Tilawng, motor) an phih dih hi thla thum leng a si cang. Lam sul an phih dih ca ah ei din lei biatak tein harnak an tong i pumpak/khrihfabu/zatlang bu pawl i bawmhnak lawng ruahchan in khua an sa. Ramkomh Cozah siseh, Ramkulh Cozah lei nih siseh bawmhnak an pe kho tuk lo.
  2. 2020 February 29 ah Kaladan Project ca ah facang, chiti le datsi phur motor pakhat cu AA nih mei in an khangh i sing 850 man leng an sungh lawng si loin motor khal le motor ngei tu nih an tih ca ah Paletwa lei an kal ngam ti lo.
  3. 2020 January thla in May 1 tiang Paletwa khuachung ah inn le lo chuah taak in a rak zaam mi ralzaam chungkhar in 874, minungpum in nu 2111, pa 1806 leng le Paletwa khua mi harnak a tong mi minung 7000 leng an si cang.
  4. 2020 May 1 tiang Sami ah aa dor mi ralzaam chungkhar in 676, a minung pum in nu 1520, pa 1320 an si i, Sami khuachung hmun 8 ah an um.
  5. 2020 May 1 tiang Rakhine ram Minbia Peng ah aa dor mi ralzaam chungkhar in 2244, a minung in pa 3024, nu 3121 an si.
  6. Cozah Ralkap le Rakhine ralkap AA karlak kahdohnak hi a liam cia kum 2015 in aa thok i khua mi minung 100 leng an thih lawng si loin harnak an tong.
  7. 2018-2019 cacawn kum ah Paletwa Peng cu Myanmar ram chung ah taang 10 camipuai phi lo tu tam cem an si. Paletwa Peng ah sianginn 300 leng a um nain sianginn 100 leng cu cawnpiak tu saya/mah pawl kahdohnak an tih ca ah an um ngam lo.
  8. 2020 March 14-16 ah Cozah ralkap lei nih daithlang tuk in Raltuknak vanlawng he bomb an thlak ca ah khua mi minung 29 an thi i minung 39 hliam an tuar.
  9. Paletwa Peng huap dihlak in Internet Line an phih dih lawng si loin duhnak hmun poh ah Phone Line zong a ngah lo.
  1. Kan khuallam kong

April thla hi kum dang zong ah ruahhang a tla zungzal mi thla a si ca ah ruahhang a tlak hlan ahhin bawmhnak hi va pe kho hna usihlaw tiah Committee nih lei nih saduh kan that. Cun, atu bawmhnak pek ahhin kanmah Hakha Mino lawng si loin Falam in CRCDF le FMP, Kalay in Chinland Today Help Team, Hakha in CCERR, Mindat in Mindat mino, Yangon in Saya Saw Mya te pawl he kal ti dingin kan i chimchawn cia. Kan nih Hakha mino hi anmah Paletwa khuachung tiang len ding kan i tim lo. Kan hawile Falam, CCERR (Hakha) le Yangon lei tu hi cu lenh an i tim nain Sami penguk zung lei nih nawl a pek hna lo ca ah len loin Sami tiang lawng an kal ve.

  1. Bawmhnak kan pek ningcang
  1. Hakha Mino nih bawmhnak kan kawl i ramchung ramleng in siseh bawmhnak a chuak mi hi a dihlak ah 220 leng a chuak i hmun thum ah kan then.
  2. Rakhine ram Chin ralzaam sin ah sing 100, Paletwa khuachung ralzaam sin ah sing 3891000 (CCERR sin ah kan kuat) le Sami ah aa dor mi ralzaam sin ah sing 8874600, Chin Ramkulh Cozah sin ah sing 3,137,75 tiin kan then i kan pek hna . Sami i aa dor mi hi a tangka fang dihlak si loin thilri in kan pek mi hna a tam.
  3. Bomb puah ruang le meithal hliamhma ruang ah sii-inn a phan mi minung pahnih sin ah pumpak in bawmhnak sing 4 kan pek hna.
  1. Sami ah aa dor mi ralzaam an dirhmun
  1. Sami ah aa dor mi ralzaam hi khua 16 i fonh in a rak zaam mi an si. Minung 2600 leng an um. Hi minung 2600 leng chung ah minung 700 hi ngakchia an si. Cun, nu nau a pawi lio mi minung 30, thla ruk tang ngakchia hnuk a dinh lio mi nu 223 an si.
  2. An taksa dam lonak a chuah tik ah bochan ding bial sii-inn (Teih-ne) pakhat te lawng an ngei. Hi bial sii-inn ah siibawi pakhat le nurse pahnih lawng an um. Camp kip ah Clinic a um lo. Ngakchia chungtlik, luak luak zawtnak hi a nifatin in a chuak.
  3. Tar le kum upa ngandamnak lei ah lungrethei a si.
  1. COVID-19 he pehtlai in an dirhmun
  1. Chin Ramkulh Cozah nih Sami an phak ka in atu tiang ah COVID-19 kong he pehtlai in zeihmanh an tuahpiak rih hna lo.
  2. Sami hrambunh People Hope Organization nih COVID-19 i runvennak ca ah rungrul thahnak sii kah an timh nain sii chiahnak pung an i cawk kho lo.
  3. COVID-19 he pehtlai in Cozah lei nih chimh cawnpiaknak siseh, catar siseh, catlap in siseh an sin kan phak tiang ah tuahpiak a um rih lo.
  4. COVID-19 nih den hnawh sual hna a si cun, a borh borh in a thi ding dirhmun ah an dir. Camp inn pakhat a sawm sawm a zaa zaa in an um.
  1. Biakilh

Lai hri tlai kan unau hna ca ah tiin hmun kip, ramkip in bawmhnak pek kan i timh a si cun atu bantuk in hmunkhat te ah va pek khawh le ralzaam kut ah va phakter khawh i zuam hram ko hna usih. Hmunkhat te ah anmah ralzaam he i ton in bawmhnak kan va pek mi hna hi ralzaam ca ah an thazaang pakhat a si. Kanmah le kan umnak hmun, kan umnak ram in lai hritlai kan unau hna ca ah um kho loin thazaang kan rak chuah mi hi miphun dang nih a kan zohnak, a kan hmuhnak, an kan zohnak ah upat awktlak miphun kan sinak, zohchunh awktlak miphun kan sinak a langhter tu pakhat a si.

Kan unau ralzaam hna ca ah bawmhnak a rak pe ciami nan cung ah tampi kan i lawm. Bawmhnak a pe rih lomi, a pe ciami hna zong nih pek nan duh than a si cun kanmah sin ah pehtlaih khawh zungzal kan si. Pathian nih thlachuah in pe hram ko hna seh.

About The Author

Na ruahning rak langhter ve.. (Leave a comment)

%d bloggers like this: