Malaysia Ah Lai Nu Hraam Thawng

0

Biahmaisa: Lungretheih le temtuarnak aho nih theihpi lem loin nithla a liam i nun sivang in le ruahchannak ngei loin mi ramdang ah a vakvaimi Laimi hna kong hi mizapi sin ah phuan caan a cu cang. An temtuarnak mizapi theih in an chim lem lo, chim piaktu zong an um tuk lo caah mi cheukhat nih nehsawh zomhtaih in Lai nu kong kan chimmi hna vun ruah ṭhan tik ah tuk a sum.

An Sining le Teminnak

Lai nu sining le an temtuarnak hi a bawmchantu si loin an lungretheihnak a chaptu kan si sual maw timi hi i ruat ta hna usih. Kan ram harsatnak ruang ah Lai pa tam deuh cu Mizoram kan panh. Mizoram in Phakanh, Mansu lei kan panh ṭhan. Lai nu cu an um ve nain zeimawzat lawng an rak si, an rak tam lo. Kum caan a hung liam bang thil sining zong tampi aa thleng, nunning siarem deuh tal hnga maw tiah 1990 hrawng in kan pale cheukhat Malaysia lei ah an hung i chep. Harnak phunkip an tuar. Laihlum nule zong pasal le ngai in le thinphan dailo khuasak tintuk ruat in an caan a liam ve.

Kum 2003 hrawng in ramdang kalnak lam UNHCR nih kau deuh in an vun kan hun piak tik ah nupa thlu loin Malaysia ah cun kan kal hna. Nungak muidawh deuh le titsa ngei mithlaang deuh cu Thailand mifir khu rual le Kawl puaisa chia (human trafficker) nih an duh in an sawksammi Lai nu an tam. Asinain a leng phuang ngam loin an lungthin chung tu in an i uam. Va phuan zong ah zei a va hlei phum hnga lo, a minung hawi tu nih nehsawh le zohbelh tu kha aa huah ko hnga. A cheukhat Kawlram le Malaysia kar thlakhat a raumi an um (keimah pumpak in bia ka halmi an tlawm lo).

Lamtluan ah cun Kawlram in Malaysia hi nihnih phan a simi ah tuhmawng tang ah ti le rawl khim le so in ei lo hlei ah fiksa seh an tuar. Chunzan thinphan dai loin an um. Cheukhat cu Thailand palek nih an mawṭaw hna an kah piak hna. Lutaw hngal loin tlaih khih luat nakding ah Puaisa nih an choiperpi hna. An mawṭaw mawng hi a rang i ṭih a nung ti hlei chim a pit. Nungak deuh hna cu puaisa mihrokhrol nih um awk hngal loin an tuah hna. Hmun dang ah an kalpi hna, an taksa diriamnak ah an hman men hna “na au ahcun kan thah lai” tiah pistol he an tlerhkhonh hna. A cheu Lai pa nih an chimmi ka theihmi “tanglei a rami Lai nu cu ahohmanh kan zum hna lo an thiang lai lo” ka hnathlam in an chimmi bia ka theih ṭhan ah ka cekne tiang a ka runh. Kanmah cio dirhmun ah van i tuak rih hna usihlaw mah bantuk bia hna hi kan chim hngam hnga maw? Anmah duhdo a si hrimhrim lo thazaang tu pek ding an si.

Malaysia Phak Hnu Dirhmun

Malaysia an chungkhat siloah khuami sin an hung phan. Thla khathnih cu i cawmken khawh a si. Mah hmanh cu eidin i hrawm ceo khi a si. Nulepa, unaule hna zong i zohkhenh a hau. Mah kutke tein dir a hau cang. Rianṭuannak ding caah holh thiam lo, passport siloah UNHCR card ngeihlo ahcun rian hmuh a har tuk. Rian a um chunmi hmanh sehzung ah (Malay tangka) RM 20 fai in an ṭuan. Mah duh herh zalh hau, eipaw ca ah tuaktan hau, Laitlang lei chungkhat zoh rih a hau. An nun si a vang. An phak ah mi theih loin puantoi i a mithli he a nunnak caah vansang in a ummi Lai nu kong ruah ah hnarno a ṭam. Pa cu lungretheihnak kan tuar kho deuh. A cheu pa bel lung hnemhnak ah zu kan ding sa kan ei. Kan nunnak dih tiang bak zusal ah kan taang. Laimi Malaysia ah a thimi tam deuh hi pa lawngte, cu hmanh ahcun kum 17 in 30 karlak tlangval titsa ṭha deuh lawngte. Cu lak hmanh ah zurit ruang i zalam tan ruang ah mawṭaw pah kan tam bik rih. Ruah ah ngeihchia kan si. Lai nu bel zudin le sa-ei zohchia in mah tiang a phanmi kan um tuk lo (pakhathnih cu um ve phung) .

Holh an thiam lo tik ah boss te nih hro le raak an i huah. Thirphang lengmang in rianṭuan cu nu ca ah a fawi lo. A cheu Lai nu rianṭuannak hi thilpuan dawr, rawldawr, sehzung ti bantuk deuh ah a si. Zing ah ṭuan i zan tiang a ṭuanmi zong an um. Nu chim lo pa pakhat lawng hmanh zan i mah lawng kal cu thla a kam hmulthi ling. Lamkam mi rukru ton sual lai phan lawng hmanh si loin palek mifir khu nih tam hna. Mah hna he i ton sual ahcun ngeihmi phone ṭha deuh zong chuh phaisa zong chuh. Report ti zong ah zei phu va tho hlah. Ramdangmi nih Lai nu nehsawh zomhtaih hlei ah Lai pa tiang zong kan i phua.

Tinh Loin Va Ngeihnak

Mi ramdang ah thinphang thlalau in khuasak cu ning a ṭi zungzal. Harnak ton caan ah hnemtu hlam a si. Thazaang petu an herh. Mobile phone an i tlaih cio tik ah i pehtlaihnak a fawi tuk. Tlangval nih an van helh hna a cheu cu pa kip phone chawnh an tlai duh lo (anmah an i vennak si ko) Lai pa nih kan i thawh ṭhan i, “nangmah nu cu zei ah hen naa rel mah tluk cun naa uah” tiah bia nengsei in kan ti rih hna. Mah caah a si lai cu, a cheukhat Kawl pa le miphun dang pa an vat hna nak khi. Annih [Kawl] cu nu an chawnh hna tik ah ngakchia bang in pei aw nem tein an lem hna, an chawnhbiak hna. Asinain Lai pa kan sining an kan theih ko bu in Lai nu nih Lai pa aa thim deuh zungzal ko. Pasal ngeih aa tim lomi nih Malaysia boruak nih pasal a ngeihtermi Lai nu an tlawm lo.

A cheukhat bang zu ding va in nunnak tal a nuam deuh hnga maw ti na lak ah chungkhar buainak in a nun a hmangmi Lai nu zong an tampi. Laitlang ahcun lengleh hi kum upa deuh an si tawn nain kum no tete in pasal ngei i aa ṭhenmi zong tampi an um. A cheu cu i thlahphoih in tlangval nih ṭhit duh taklo ah diriamnak ah an hman hna. A donghnak ah an zamtak hna i an duh lo bikmi nauthlak tiang an phan. Nau thlaknak zong cu Malaysia ah Laimi nih a tuahmi ah um i (mah kong cu tam ka chim ngam lai lo kha vial in) van ruah ah tuk a sum. Malaysia ah pa hi nikhat ah RM 40 in 80 tiang buaktlak kan hmu. Lai nu hi nikhat ah RM 20 in 40 tiang hrawng an si ve. Lai lei phaisa kuatu a tam deuh cu nu an si. An kan tei dipdep. Innlo khuasak ah tei an ma. An zawt dah ti lo rian an i din (off) lem lo. Zarhpi ni hmanh pumh an duh ko nain i pum kho loin an um. Mah caah Ninga zan maw siloah Zarhte zan ah Chin Christian Fellowship (CCF) pastor te nih zan pumhnak le Bawipa zanriah dumṭinak an tuah piak hna. Khua ruah ah lung a hno. Ule nau nulepa hna na fanu Malaysia a ummi kha vun ruat ve hmanh.

Zawtfah dam lo caan ah ho conghramtu ngei loin inn ṭhing ah mah lawng a hrammi Lai nu dirhmun ruah ah thawchuah a pit. A cheukhat an fale eidin hmanh ṭha in an cawkpiak kho hna lo. Fale lohral lai ding an ruah ah zan an i hngilh lo caan a tam. An pasal le rianṭuannak in an rak ṭin zurit bu he an hunglut. An nupi le sual an kawl hna. An hro hna an raak hna, nulepa um lonak le chuahpi unau rep um lonak zuding misual pasal a changmi hna Lai nu sining khi vun ruat ve hmanh. Ram thumnak zong i, kal khawh lo kir ti zong ah taklawng in kir cu zei santlai lo. Kawlram inn le lo zuar dih hnu ah ram thumnak panh in a rami lampi Malaysia ah aa taapmi Laimi 50,000 leng kan si. Holh thiam lo bu i sikhan ah vaa piah. UNHCR card ngei lo cu phaisa a hlei in an liam rih caah a dam tuk lomi nu le ngakchia cheukhat cu NGO le Chin Refugee Committee (CRC) siloah mah le pengtlang cio in an zoh khenh tawn hna.

A cheukhat an fa semno he Thonginn chung ah harnak phunkip an tuar. Aho conghramtu ngei lo fasem no he thongtlami nu dirhmun cu a har hringhran ko lai. Laimi thong kan tlak i kan temtuarnak kong zong damte um ahcun a cauk in chuah ding in timhlamhnak ka ngei. Kan tuarnak kan ṭial cawk lai lo. A liamcia caan ah kan tuar i atu zong si rih hmailei zong kan tuar rih lai. I zoh sawh loin nu hna zong kanmah pa tluk tein covo a ngei vemi an si. Kan nu le dawtnak kha ruat bu in Lai nu hi Lai pa nih cawisang ve cang hna usih timi lungput ngei in.

Theiternak: Hi capar cu Chin Digest Vol 2, No. 1 (February 2016) ah a rak chuak cangmi a si. Catialtu hi Sang Lian Thawng (Tlerlung), Australia ram, Melbourne khuapi ah a ummi a si. Capar cu catialtu nih a hmuning/theihnak a tialmi a si caah Chin Digest ruahnak le hmuhning a si lo.

About The Author

Na ruahning rak langhter ve.. (Leave a comment)

%d bloggers like this: