Ukraine nih Russia Ral in Timhtuahnak: Zeibantuk hnatlaknak dah an rak ngeih, zeidah a chuak kho rih?

0

Photo - Getty Image

By Qi (Chhi) | 2022 February 27 — Theihcia bangin Russia nih Ukraine cu February 16 in a doh cang lai timi thawngpang vawlei cung media kip in theih a si. Russia nih a doh lai ticu US tel in ram kip biathli (intel) pawl nih biatakin hlathlainak he an fehter mi zong a si. Cu lengah US President Joe Biden nih hitin a chim chap “Russia nih Ukraine cu zei bantuk ni caan poh ah a kah khoh” ti a si. US tel in ram 30 nih ralkap lei kawmhnak bu aa ngeihmi North Atlantic Treaty Organization (NATO) lei zong nih Russia-Ukraine ral a tho lai timi cu an rak chim chung cia dih cang.

Ukraine ramchung ramkhel le miphun si ning banh khoh tawk in langhter ahcun – Ukraine ram chung zongah Nitlaklei US le EU he komh a duhmi, NATO chungtel ah luh a duhmi tibantuk le Russia lei um duhmi tbk a um len. Ukraine ram chung tam deuh lei hi Ukraine holh a hmangmi le Nichuah lei Luhansk le Donetsk region belte hi Russia he komh a dumi hriamtlai bu pawl umnak hmun a si ve. Thlanglei Black Sea kam ah Russia miphun tambik umnak Crimea an si ve hna.

Cun, Ukraine ramchung zong minority miphun a simi hna Romanian, Hungarian, Bulgarians le Rusyns (Carpathian Ukrainians) tibantuk in miphun a cawhmi zong an um lengluang ve.  Luhansk le Donetsk ram chung ahhin Russia lei i fonh duhmi hriamtlai an um. Cu phu cu dengto (direct) in Russia nih hriam lei siseh a bawmh hna. Kum 2014 ah Crimea zong Russia nih a lak cang. Russia nihcun tihin ti: “Russia lei umding le umlo ding ah referendum tuahter an si i, referendum ning in kan lak mi a si tikhi a si ve” – Nitlaklei ram hruaitu pawl nih an pom lo nain zei hmanh an thleng kho ve lo.

Nichuahlei Russia leitang (Pro-Russia) hriamtlai pawl zong nih Kum 2014 July 17 ah minung 283 a phawr mi Malaysia Airlines [Amsterdam to KL] a zuang lio mi cu hriamngan (missile) in a rak kah. Cu ruang ah vanlawng a cit mi khualtlawng vialte zong an rak thi dih. Khat leiah hi Pro-Russia pawl umnak a bikin Luhansk le Donetsk hi Donbas Region [independent in dir ding khi Russia nihcun a zuam, independent tikah Russia control mi tang um dingin] ser i mah tein republic dirh ding khi Russia President Putin mang manh mi zong a si.

An ramchung ramkhel khuaruahning (political ideology) kalpi mi zoh tikah phun-thum in then an si: Nitlak he komh a duhmi, NATO chungtel a duhmi, Liberal democracy (Russian nunphung culture a pom lomi) hi bu khat in an then hna. Cun, Regional le Local interest caa lawng a ruat mi ramkhel kalpi a duhmi hi bu khat an si ve. Pathumnak ah Russia he komh a duhmi Pro-Russia, Pro-Soviet Culture phun kalpi a duhmi le European Union lei power nih a khuhchilh (influence) ding hna a duh lomi hna tiin bu thum in ramkhel kalpi mi in an si. Tampi banh/theih khoh lomi a um rih lai. A tawinak in chim ahcun Russia nihcun Ukraine hi Neutral in umseh tikhi a duh bikmi zong a si.

Russia Ral Doh Dingin Timhtuah Nak Cheukhat

A cunglei langhter cang bantukin Russia nih Ukraine a doh cang lai timi thawngpang cu vawleicung media tlangtar (headline) kip le nifatin thawngpang relmi ah theih khoh a si cang tikah an President Volodymyr Zelensky zong nih Ukraine mipi cu ralvenak training tuahpi ding in a ralkap pawl a fial hna. Cu lengah February 16 cu National Unity Day tiin an president nih a tuahpi hna.

Ukraine mipi kum 18 a cung lei cu an ram caah pumpek (volunteer) dingin cozah nih a thanh. Cheukhat kum upa tampi hna cu hmai chan kan tufa le pawl nih kan ram kan ven daan an theih khawhnak dingah tiin Russia ral i vennak ding caah hriam an tlai bak ve. Khatlei ah Russia nih biatak tein Belarus ramri ah ralkap training a tuah. Cu lengah Ukraine ram cu a kaakip in Russia ralkap nih order hngak in kah ding khin timhcia (ready) in a um dih. Ukraine mipi nih cun Russia ral an tih nemmam lo kan doh lai kan ram caah, kan zalonnak caah meithal hriam kan tlai lai, kan ram kan ven lai an ti.

Ral a thawh tikah mipi i thuhnak/umnak ding tiin an khualipi Kiyv khuachung hoi hna ahcun vawlei tang i dawrnak [bunker] hna mipi caah serpiak dih cia dih a si. Hi bunker hi 1951 hrong in rak ser dih ciami khi an si. Nuclear ral hna a tawh sual ah i dawrnak ding tikhi a si. Cucu timh cia-in map application hmang in ral a thawh taktak tikah mah le umnak hmunhma he a naih biknak luhnak kutka hna umnak kha Ukraine cozah nih a hun langhter khoh dih. Cun, a dangdang vawleitang tlanglawng kalnak le vawleitang (underground railway & subway) lampi hna on khoh dingin a tawlrel cia dih.

Russia ral i vennak ah khatlei in Georgian National Legion [GNL] timi paramilitary hriamtlai bu a rak um ve. Ukraine Ralkap nih theihpi mi bu pakhat a si. Kum 2014 ah rak dirh mi bu a si. Ukraine caah ral doh dingin dirhmi a si. GNL nih Russia ral a thawh lai caah tiin volunteer kho dingmi vawleicung ramkip minung a rak sawm cuahmah hna. Vawlei cung Ram [Europe chung tambik] 27 in minung 17,000 hrawng nih Ukraine dirkamh ding in GNL sawmnak in Ukraine ram caah an rak i thawh cio. Cheukhat US ralkap pension la cang mi hna zong an i tel. Ral ram um tikah raldoh ning, vening, sii thlawp daan tbk…, heh lawh tiah an rak cawng cuahmah ve. Hi ka i a volunteer mi hi kum-3 contract an si lai i an dih hnu Ukraine rammi sinak zong pek chih an si colh ve lai.

Ukraine parliament zong nih ramdangmi raldohnak i tel khohnak ding caah tiin upadi zong kum 2015 ah aa rak i ser chung cia cang. Cuticun, ramkip ummi a bikin Ukraine thisa a neihniam mihna nihcun an ram ven dingin GNL ah pethlaihnak an rak tuah hna. Hi vialte mipi bu le volunteer bu vialte cu Ukraine ralkap tlangtlaknak tang khin an si dih lai. Ukraine cozah nih mipi thawnnak, mipi thazaang a bochan i a herhmi hriam pek dingin timhcia in Russia ral cu an hngak ve.

Nihin, hi catial ni February 27 ahcun Russia ral an dohnak hi ni 4nk a si cang. Hma a pu mi, hliamtuar mi le a thi mi zong an um lengluang cang.

Ralzaam zong tampi an karh. Vawleicung thawngzamhnak tampi nih an thanh ning ah, Ralzam hi 120,000 leng an si cang tiah an chim.

Photo – Ukraine ralzam Poland ram an phanh lio – AP

Ukraine le Russia: Ram Hnih Hnatlaknak A Um Len Nain Hma A Kal Lo

Kum 1991 Ral Daih (Cold War) a dih kaa ah Ukraine hi vawlei cung ah nuclear hriam thawnnak a ngei mi pathumnak a rak si. Nuclear hriam 5,000, long-range missiles thermonuclear 10 hna hi vawlei tang umnak hmun ah a rak chiah. Asinain, hi vialte cu Ramkip hnatlaknak ngeih hnu in a rak hrawh dih mi a rak si.

Hika zawn ah Ukraine nih a nuclear hriam vialte hrawh/kaltak caah khua zei ram hmanh nih hriam he tlerh ngiar loding timi hnatlaknak cu kum 1994 December 5 ah Ukraine, Russia, United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland le US nih Hungary khaupi Budapest ah MoU hnatlaknak an rak ngei. Hika zawn ah Ukraine cung ah thil pakhat khat a can sual ahcun United Nations Security council (UNSC) nih khulrang in hmalaknak (action) a ngeih colh ding zong a si chih. Nain nihin ni ah UNSC cu Russia nih chair a lak lio caan a si i, UNSC in Russia mawhphurnak pek ding cu hramhram nawlngeihnak (Veto Power) a ngei mi Russia nih a hnawn piak hna.

Khatlei ah Kum 2014 September 1 ah Ukraine le Russia nih Belarus khuapi Minsk khua ah kaphnih karlak hriam hman i tlerhnak tbk le Ukraine nichuahlei Donetsk le Luhansk ram caah caan karlak mah tein i uknak ding kongkau, Ukraine le Russia ramri sernak tbk caah France le Germany tlanglaknak in Ukraine, Russia le OSCE timi Organization for Security and Co-operation in Europe timi vawleicung ram-57 ramkomh bu hna telh in Minsk Agreement timi Normandy Format hnathlanak point 12 an rak ngei. OSCE nih hin a bikin Ukraine-Russia ramri kongah humhimnak security kongkau ah neiniam tein zohfelnak ngeih ding khi a si. Khatlei cun Peace Plan hnatlaknak zong a si.  Asinain, hnatlaknak zong riantuan hma a rak kho hlei lo.

Cu tikah Kum 2015 September 19 ah France le Germany tlangtlaknak thiam in “The Minsk II Agreement” hnatlaknak an rak ngei than. Hi chung ah kaphnih lei nih hriam ngan hmanmi pawl lak than ding le Donetsk le Luhansk ah OSCE zulhphung tlaihtleng (standard) ning in thimnak (election) tuah ding timi he, OSCE nih fak deuh in kaphnih kahngolnak pawl neihniam deuh in zohkhenh piak ding timi he point 13 Russia le Ukraine nih hnathlaknak an ngeih than.

Caan karlak ah Ukraine cu President-3 tiang an i thleng manh. Kaphnih an buai hnatlaknak an ngeihmi cu an i chirhchan veve. Russia hruaitu hramhram uktu Dictator Vladimir Putin nih Ukraine ram Crimea cu kum 2014 ah a lak piak cang hna. Atu ah Ukraine nihchuah lei Donetsk le Luhansk ram hi Donbas region ser in Russia nih a lei ah lak than a duh rih. Cuticun an i ngiar lengmang, a cunglei langhter cia bantuk in Russia nih Ukraine hi kaptanh ngeilo (neutral status) ah ser a duh, amah hipmi nam khawhmi si (influence) khawhnak a zuam. Ukraine zong nih Independent ram a sinak – duhthim khohnak a ngeih nak vawlei cung ram kip ah tlang a au.

Atu ahcun hnatlaknak an ngeih mi pawl kaltak dih in ral an i do, ral an tho, Russia nih a doh. Ukraine cu nih ihumhimnak ral (defensive war) in an doh, an lehrulh. Zei can dek a rauh lai aa thei lo. Hriamnam an ngeih mi aa thlau tul lengluang ko nain Ukraine mipi hrimhrim nih Russia ral an tih lo, Zalongmi nawlngeihnak tling ngeimi (Independent – Sovereign Power) ram a sinak an langhter cuahmah…..

About The Author

Na ruahning rak langhter ve.. (Leave a comment)

%d bloggers like this: