ခ်င္းျပည္နယ္ လက္ဦးေက်ာင္းဆရာ/မ မ်ားႏွင့္ ဆရာ Rel Lian ၏အေၾကာင္း

 နိဒါန္း – ခ်င္းျပည္နယ္အတြင္း စာေပပညာေရးႏွင့္အသိပညာတိုးပြားေစေသာ ေက်ာင္းမ်ား စတင္ရိွလာခဲ့သည္မွာ ႏွစ္ေပါင္း တစ္ရာေက်ာ္သာ ရိွေသးသည္။ ဖလမ္းျမိဳ႕တြင္ စာသင္ေက်ာင္း တည္ရိွျခင္း ႏွစ္တစ္ရာျပည့္အထိမ္းအမွတ္သဘင္ကိုလည္း ၂၀၀၆ ခုနွစ္တြင္ စည္ကားသိုက္ၿမိဳက္စြာ က်င္းပခဲ့ျပီးျဖစ္သည္။ ခ်င္းျပည္နယ္တြင္ရိွေသာ စာေပကညာေရး ႏွင့္ ေက်ာင္းမ်ားမွာ ျဗိတိသ်ွအစိုးရမွ ခ်င္းျပည္နယ္ကုိ အုပ္္စိုးေသာအခ်ိန္ႏွင့္ အေမရိကန္ႏွစ္ျခင္းခရစ္ယာန္သာသနာျပဳအဖြဲ႔ (American Baptist Mission – ABM)တို႔ လာေရာက္ေသာအခ်ိန္ေနာက္ပိုင္းတြင္မွသာ ရိွလာခဲ့ျခင္းျဖစ္သည္။ စာေပပညာေရးႏွင့္ စာသင္ေက်ာင္းမ်ား ရိွလာေသာအခ်ိန္အစပိုင္းတြင္မူ စာသင္ေပးခဲ့ေသာ ဆရာမ်ားမွာ အေမရိကန္ႏွစ္ျခင္းခရစ္ယာန္သာသနာျပဳဆရာမ်ား၊ ၎တို႔အား ကူညီေပးခဲ့ေသာ ကရင္သာသနာျပဳ ဆရာမ်ားနွင္႔ ျဗိတိသ်ွအစိုးရတို႔မွခန္႔ထားေသာ ေက်ာင္းဆရာမ်ားျဖစ္ၾကသည္။ သူတို႔၏ စတင္ ၾကိဳးပမ္းအားထုတ္မႈေၾကာင့္သာ ခ်င္းလူမ်ိဳးတို႔သည္ (အထူးသျဖင္႔ေျမာက္ပိုင္းခ်င္း) အသိပညာဗဟုသုတမ်ား တျဖည္းျဖည္း ဖြံျဖိဳးတိုးတက္လာခဲ့ျခင္းျဖစ္သည္။ ယခုအခ်ိန္တြင္မူ ခ်င္းလူမ်ိဳးမ်ားထဲတြင္ ႏိုင္ငံတကာအဆင့္အတန္းအထိ ပညာသင္ၾကားေပးေသာ ဆရာမ်ားႏွင့္ ပညာတတ္မ်ားလည္း ထြက္ေပၚလာခဲ့ျပီျဖစ္သည္။ ဤကဲ့သုိ႔အေျခအေနထိ ေရာက္ရိွႏိုင္ခဲ့ျခင္းမွာ နွစ္ျခင္းခရစ္ယာန္သာသနာျပဳဆရာမ်ား နွင္႔ ခ်င္းလူမ်ိဳးမ်ားထဲမွ ေရွးဦးယံုၾကည္သူ၊ ပညာတတ္သူမ်ား၏ အေမြအႏွစ္ေကာင္းမ်ားဟု တင္စားေျပာဆိုရလွ်င္ မွားအ့ံမထင္။ ထို႔ေၾကာင့္ ကြ်ႏ္ုပ္အေနျဖင့္ ထိုကဲ့သုိ႔ ဥာဏ္ပညာအေျမာ္အျမင္ၾကီးေသာ ကြ်ႏ္ုပ္တုိ႔ လူမ်ိဳး၏ ဘိုးေဘးမ်ားအေၾကာင္းအား     ဤေဆာင္းပါးတြင္ အနည္းငယ္တင္ျပလုိပါသည္။ ဤေဆာင္းပါးတြင္မူ ခ်င္းလူမ်ိဳးမ်ားထဲမွ လက္ဦးဆရာတစ္ဦးျဖစ္သူ၊  မိဘမဲ့ကေလးဘ၀ျဖင့္ ေက်ာင္းဆရာျဖစ္ခဲ့ရေသာ ဆရာ Rel Lian ၏ အေျကာင္းအား ေရးသားလုိပါသည္။

ခ်င္းျပည္နယ္၏ ပထမဆံုးေသာ ခ်င္းေက်ာင္းဆရာ၊ ဆရာမမ်ား

ဆရာ Rel Lian အေၾကာင္း မတင္ျပမီတြင္ ခ်င္းျပည္နယ္၏ ပထမဦးဆုံးေသာ ေက်ာင္းဆရာ၊ မ မ်ား အေၾကာင္း တင္ျပလိုပါသည္။ ဖလမ္းျမိဳ႔႕ ႏွစ္တစ္ရာျပည့္မဂၢဇင္း (၁၈၉၂-၁၉၉၂) ထဲမွ U F. Tuah Kap ႏွင့္  U Suan Khan Mang တို႔စုစည္းတင္ျပေသာ၊ အႏွစ္တစ္ရာအတြင္း ခ်င္းျပည္နယ္၏ စာေပနွင္႔ ပညာေရးတိုးတက္မွုျဖစ္စဥ္ ထဲတြင္ ပထမဦးဆံုးေသာ ခ်င္းအမ်ိဳးသမီးေက်ာင္းဆရာမမွာ Daw Khuang Sung (1922) ျဖစ္သည္ဟု ေတြ႔ရွိရသည္။   ဤအေၾကာင္းအား အျငိမ္းစားေက်ာင္းဆရာၾကီးမ်ားထံသို႔ စံုစမ္းေမးျမန္းၾကည့္ေသာ္ Daw Khuang Sung သည္ တစ္ခ်ိန္က တာရႊန္းတိုက္သူျကီး ဦးဗန္မွုန္း (K.S.M, A.T.M, T.D.M) ၏သမီးအျကီးဆံုးျဖစ္ျပီး တာရႊန္းရြာရွိ မိန္းကေလးေက်ာင္းတြင္ ေက်ာင္းဆရာမလုပ္ခဲ့ျခင္းျဖစ္မည္ဟု ယူဆထားၾကသည္။ ထိုေက်ာင္းစတင္ဖြင့္လွစ္ခဲ့ေသာ စာသင္ႏွစ္တြင္ ပညာသင္ၾကားခဲ့ေသာ Dr.Saw Ling ၏မိခင္ Pi Siah Tung (၉၉ ႏွစ္) အား ကြ်ႏ္ုပ္ေမးျမန္းၾကည့္ေသာအခါ သူမေက်ာင္းတက္ေသာႏွစ္တြင္မူ Daw Khuang Sung သည္ ကြယ္လြန္ေနျပီ ျဖစ္ေၾကာင္း ကြ်ႏ္ုပ္အားေျပာျပခဲ႔သည္။ တာရႊန္းတိုက္သူျကီး ဦးဗန္မွုန္း ၏ သားစဥ္ေျမးဆက္တို႔က Daw Khuang Sung သည္ ၁၉၂၂ ခုႏွစ္တြင္ ဖလမ္းအလယ္တန္းေက်ာင္းမွ သတၱမတန္းေအာင္ျမင္ျပီးေနာက္ ဖလမ္းျဗိတိသ်ွအစိုးရေက်ာင္းတြင္ပင္ ေက်ာင္းဆရာမအျဖစ္ တာ၀န္ထမ္းေဆာင္ခဲ့သည္ဟု သိရွိရသည္္။ ထိုေျပာၾကားခ်က္ မွန္ကန္ေၾကာင္းကိုလည္း ၁၉၈၃ခုႏွစ္တြင္ ထုတ္ေ၀ခဲ့ေသာ ဖလမ္းအဆင္႔ျမင္႔တန္းေက်ာင္း ၇၅ နွစ္ျပည္႔မဂၢဇင္း၊ စာမ်က္ႏွာ ၅၁ တြင္ ခ်င္းလူမ်ိဳးမ်ားထဲမွ ပထမဦးဆံုး Honours ျဖင္႔ BA ဘြဲ႔ရရွိသူ U Tuang Hmung ေရးသားေသာ “Some recollection of my school and college days”  ေဆာင္းပါးထဲတြင္ “ကြ်ႏု္ပ္ ဖလမ္းတြင္ ပထမဆံုးေက်ာင္းတက္ခဲ့ေသာ ခုႏွစ္(၁၉၂၄–၂၅ ပညာသင္ႏွစ္)တြင္ ကြ်ႏ္ုပ္တုိ႔၏ ေက်ာင္းဆရာမမွာ Daw Khuang Sung ျဖစ္ျပီး၊ Daw Khuang Sung သည္ တာရႊန္းတိုက္သူျကီး Pu Van Hmung (ဗိုလ္ဆြန္ပက္၏သား) ၏ သမီး၊ U Siah Luai ( B.A, B.Ed, B.E.S) တို႔၏ အစ္မျဖစ္သည္။ Daw Khaung Sung သည္ ေျမာက္ပိုင္းခ်င္းျပည္နယ္ထဲရွိ အမ်ိဳးသမီးမ်ားထဲမွ ပထမဆံုးေသာ ေက်ာင္းဆရာမျဖစ္သည္။ သို႔ေသာ္ အသက္ငယ္ရြယ္ရြယ္ႏွင့္ ကြယ္လြန္ခဲ့ရွာသည္“ ဟု ေရးသားခဲ့သည္။ တာရႊန္းမွ လူၾကီး Pu Thang Dun က “Daw Khuang Sung သည္ ေခါင္းကုိက္တတ္ေသာေရာဂါျဖင့္ ငယ္ရြယ္စဥ္ အပ်ိဳဘ၀မွာပင္ ေသဆံုးခဲ့ရွာသည္ ဟု ကြ်ႏ္ုပ္အားေျပာျပခဲ့သည္”။

ထို႔ျပင္ Rev.D Kip Thian Pau ေရးသားေသာ “Trial and Triumphs of the Chin Pioneers” စာအုပ္ထဲတြင္ Pu Shia Khaw သည္ ၁၉၁၄ ႏွစ္စမွ၍ွ ဟားခါးျမိဳ႕နယ္ Sakta ရြာတြင္ ေက်ာင္းအုပ္ဆရာၾကီးအျဖစ္ တာ၀န္ထမ္းေဆာင္ေနျပီ ျဖစ္သည္ဟုေဖာ္ျပထားသည္။ Pu Shia Khaw သည္ ဟားခါးျမိဳ႔နယ္အတြင္း ပထမဆံုး ယံုၾကည္သူျဖစ္ျပီး၊ ၁၉၀၂ မွဟားခါး နွစ္ျခင္းခရစ္ယာန္သာသနာျပဳေက်ာင္းတြင္ ပညာစတင္သင္ျကားခဲ့သည္။ ၁၉၀၆တြင္ စတုတၳတန္း၊ ၁၉၀၇တြင္ ပဥၥမတန္း အသီးသီး ေအာင္ျမင္ခဲ့ျပီးေနာက္၊ နွစ္ျခင္းခရစ္ယာန္သာသနာျပဳေတာ္အမႈေတာ္ေဆာင္ Dr.East က Pu Shia Khaw အား ရန္ကုန္က်မ္းစာေက်ာင္း ယခု (M.I.C.T) တြင္ ပညာဆက္လက္သင္ၾကားရန္ ေစလႊတ္ခဲ့သည္။ ႏွစ္ႏွစ္ခန္႔ ေက်ာင္းတက္ျပီးေနာက္ ခ်င္းျပည္ရိွ ေမြးခ်င္းညီ ဆံုးသြားေသာေၾကာင့္ မိသားစုအား ကူညီရန္ ဟားခါးသို႔ ျပန္သြားခဲ့သည္။ ထို႔ေနာက္ ၁၉၁၄- ၁၉၁၉ တြင္ Sakta ရြာ ၊ ၁၉၁၉- ၁၉၂၀ တြင္ Zokhua ရြာ ၊ ၁၉၂၀ – ၁၉၂၃ တြင္ Thantlang ႏွင့္ ၁၉၂၅- ၁၉၅၁ တြင္ ဟားခါး Vernarcular (တိုင္းရင္းသား (သို႔) ေဒသဘာသာစကားျဖင္႔ သင္ၾကားေသာ) ေက်ာင္းတို႔တြင္ ေက်ာင္းအုပ္ဆရာၾကီးအျဖစ္ တာ၀န္ထမ္းေဆာင္ခဲ့သည္။ ၁၉၁၄ ခုႏွစ္ ကတည္းက ေက်ာင္းအုပ္ဆရာၾကီးအျဖစ္ တာ၀န္ထမ္းေဆာင္ေနျပီ ျဖစ္သည္။

ထို႔ျပင္၊ Dr. Vum Ko Hau ေရးသားေသာ “ A Profile of Burma Frontier Man” ႏွင့္ Sizang Website တစ္ခု၏ “Pu Za Khup Thuklai Taangthu (Tunngo Bawng)” ဟူေသာေဆာင္းပါးတစ္ပုဒ္တြင္ Saya Za Khup (Dr. Vum Ko Hau ၏ ဖခင္) သည္ ၁၉၁၄ ခုႏွစ္တြင္ Khuasak ရြာရိွ အေမရိကန္ႏွစ္ျခင္းခရစ္ယာန္သာသနာျပဳ ေက်ာင္းတြင္ ေက်ာင္းဆရာအျဖစ္ တာ၀န္ထမ္းေဆာင္ေနျပီျဖစ္ေၾကာင္း ေရးသားခဲ့သည္။ Pu Za Khup သည္ ၁၈၈၈ ခုႏွစ္တြင္ ေမြးဖြားခဲ့ျပီး ကေလးျမိဳ႕ အနီးရိွ ေတာင္ဦးဘုန္းၾကီးေက်ာင္းတြင္ ပညာသင္ယူခဲ့သည္။  ၁၉၀၄ ခုႏွစ္မွစ၍ Khuasak ရြွာ၌ နွစ္ျခင္းခရစ္ယာန္သာသနာျပဳေက်ာင္း စတင္ဖြင့္လွစ္ခဲ့ျပီး ထိုေက်ာင္းတြင္ ပညာဆက္လက္သင္ယူခဲ့သည္။ ထုိေက်ာင္းမွ ၁၉၀၇တြင္ စတုတၳတန္း ေအာင္ျမင္ခဲ့ျပီးေနာက္ ၁၉၀၅ ခုႏွစ္တြင္ ထိုေက်ာင္း၌  ဂ်ဴနီယာဆရာ အျဖစ္ တာ၀န္ယူေဆာင္ရြက္ခဲ့သည္။ ထိုေက်ာင္းတြင္ ဂ်ဴနီယာဆရာအျဖစ္ တာ၀န္ထမ္းေဆာင္ရင္း၊ စာသင္ျကားခဲ႔ရာ ဆဌမတန္းအထိ သင္ယူျပီးေျမာက္ႏိုင္ခဲ့သည္။ ၁၉၁၄ ခုႏွစ္တြင္ Khuasak ေက်ာင္းတြင္ ေက်ာင္းဆရာအျဖစ္ တာ၀န္ထမ္းေဆာင္ခဲ့သည္။  ကရင္ နွစ္ျခင္းသာသနာျပဳ ဆရာေရႊဇံ၏ သတင္းေကာင္းေဟာၾကားခဲ့ရာမွ ၁၉၁၄ ေဖေဖာ္၀ါရီ ၀၂ ရက္ေန႔တြင္ ႏွစ္ျခင္းခံယူခဲ့သည္။ Khuasak နွစ္ျခင္းခရစ္ယာန္သာသနာျပဳ ေက်ာင္းတြင္ ေက်ာင္းဆရာလုပ္ရင္း အမႈေတာ္လည္းေဆာင္ရြက္ခဲ့သည္။

ဆရာ Rel Lian ကိုမူ အ.ထ.က (၁) ဖလမ္း ႏွစ္ ၁၀၀ ျပည့္မဂၢဇင္း၏ စာမ်က္ႏွာ ၂၉၆တြင္  “ခ်င္းျပည္နယ္၏ပထမွဆံုးဆရာအတတ္သင္ အစိုးရေနာ္မန္ေက်ာင္းဆင္း U Rel Lian သည္ ဟားခါး သာသနာျပဳေက်ာင္းတြင္ ၁၉၁၉ ခုႏွစ္မွစတင္တာ၀န္ထမ္းေဆာင္သည္” ဟု ေရးသားထားသည္။ ဆရာ Rel Lian သည္ဖလမ္းျမိဳ့နယ္ လိုင္ဇိုနယ္မွျဖစ္ျပီး၊ အသက္ ၄နွစ္အရြယ္တြင္ သူ၏မိသားစုအားလံုး ေရာဂါဆိုး ျဖင္႔ဆံုးရွံုးခဲရျပီး၊ ၾကည့္ရႈေစာင့္ေရွာက္မည့္သူ မရိွသည့္ မိဘမဲ့ကေလးဘ၀ အျဖစ္မွ ျဗိတိသ်ွစစ္ဗိုလ္၊ အိႏၵိယ စစ္ဗိုလ္ႏွင့္ ခ်င္းျပည္နယ္၏ ပထမဆံုးနွစ္ျခင္းခရစ္ယာန္သာသနာျပဳ Laura Carson တို႔မွ ၾကည့္ရႈေစာင္႔ေရွာက္ခဲ့ျကသည္။ ခ်င္းလူမ်ိဳးထဲတြင္ ေရွးဦးပညာတတ္တစ္ဦးျဖစ္သည္သာမ်ွမက အသက္ ၁၈ ႏွစ္အရြယ္ခန္႔မွစ၍ ဟားခါးနွစ္ျခင္းခရစ္ယာန္သာသနာျပဳေက်ာင္းတြင္ ေက်ာင္းဆရာအျဖစ္ တာ၀န္ထမ္းေဆာင္ခဲ့သည္။

မိဘမဲ့ကေလးဘ၀မွ အဆင့္ျမင့္ ပညာတတ္၊ အသက္ငယ္ဆံုးေသာ ေက်ာင္းဆရာဘ၀ဆီသို႔

၁၉၀၆ ၀န္းက်င္၊ ဖလမ္းႏွင့္ မနီးမေ၀းရွိ ရြာတစ္ရြာ (လိုင္ဇိုးနယ္) တြင္ ကပ္ဆိုးက်ေရာက္ၿပီး လူအမ်ားအၿပားေသဆံုးခဲ့ရသည္။ ဖလမ္းရိွ ျဗိတိသ်ွအစိုးရဌာနခ်ဳပ္မွ အရာရွိတစ္ဦး သည္ထိုရြာ၏ အေၿခအေနကို သြားေရာက္စစ္ေဆးခဲ့သည္။ ထိုရြာတြင္ မိသားစု အေၿမာက္အၿမား ေသဆံုးခဲ့ရၿပီး မိသားစု တစ္စုတြင္မူ ေလးႏွစ္အရြယ္ ကေလးငယ္တစ္ဦးသာက်န္ရစ္ခဲ့သည္။ ထိုကေလးသည္ ေကြ်းေမြးေစာင့္ေရွာက္မည့္သူမရိွေၾကာင္း ထိုျဗိတိသ်ွစစ္ဗိုလ္တစ္ဦးက သိရေသာအခါ ကေလးအား ေကြ်းေမြးေစာင့္ေရွာက္ရန္ သေဘာတူခဲ႔ျပီး၊ ကေလးငယ္ကိုိ ဖလမ္းေဘာ္ဒါေဆာင္တြင္ ေက်ာင္းထားခဲ့သည့္အၿပင္ ကေလးငယ္၏ စား၀တ္ေနေရး အတြက္ အစစအရာရာ တာ၀န္ယူခဲ့သည္။ ထိုကေလးငယ္ Rel Lian အားေတြ႔ရွိသည္႔အခ်ိန္တြင္ ဖလမ္း၌ေက်ာင္းစတင္ဖြင့္လွစ္ခါစ ၿဖစ္သည္။ (ဖလမ္းေက်ာင္းကို ၁၉၀၆ခုႏွစ္ ဇြန္လ ၁ရက္ေန့တြင္ စတင္ဖြင္႔လွစ္ခဲ့သည္)။ ဤသို့ၿဖင့္ Rel Lian သည္ေဘာ္ဒါေဆာင္တြင္ လအနည္းငယ္ ပညာသင္ၾကားၿပီးေနာက္ ျဗိတိသ်ွစစ္ဗိုလ္သည္ အဂၤလန္သို့ ၿပန္သြားရသၿဖင့္ Rel Lian မွာေစာင့္ေရွာက္သူမဲ့ ၿဖစ္ခဲ့ရၿပန္သည္။ Rel Lian သည္ဥာဏ္ေကာင္းၿပီး အေမးအၿမန္းထူေသာေၾကာင့္ ဆရာ၏ ၿငိဳၿငင္ၿခင္းကို ခံရသည္။

တစ္ေန့တြင္ အိႏၵိယစစ္ဗိုလ္ (Havildar) တစ္ဦးသည္ အလုပ္ကိစၥႏွင့္ ပတ္သက္ျပီး ဖလမ္းမွဟားခါးသို႔ ျမင္းစီးရင္း ခရီးႏွင္ခဲ့သည္။ ဖလမ္းမွ အေတာ္အတန္ ခရီး ေရာက္ၿပီး ခ်ိန္၌  အိမ္ေၿခနည္းသည့္ ေနရာအေရာက္တြင္ ကေလးငယ္တစ္ဦးသည္ လမ္းေပၚတြင္ ေမွာက္လ်က္ ရွုိက္ၾကီးတငင္ ငိုေၾကြးေနသည္ကို မထင္မွတ္ဘဲ ေတြ့ခဲ့ရၿပီး ကေလးငယ္သည္ မည္သူ၏သားၿဖစ္သည္၊ မည္သည့္အေၾကာင္းေၾကာင့္ ငိုေၾကြးေနသည္ကို သိလို၍ သြားေရာက္ခ်ဥ္းကပ္ၿပီး ေမးၿမန္းခဲ့သည္။

အိႏၵိယစစ္ဗိုလ္  :  ကေလးတို႔အိမ္က ဘယ္နားမွာလဲ

Rel Lian         :  ကြ်န္ေတာ့္မွာ အိမ္မရိွဘူး

အိႏၵိယစစ္ဗိုလ္  :  ကေလးရဲ႕ အေဖနဲ႔ အေမကေရာ

ၽRel Lian        :  ကြ်န္ေတာ့မွာ အေဖန႔ဲ အေမလည္း မရိွေတာ့ပါဘူး

အိႏၵိယစစ္ဗိုလ္  :  ဒါဆိုကေလးက ဘယ္နားမွာေနတာလဲ၊ ဘာျဖစ္လို႔ ငိုေနတာလဲ

Rel Lian      :  သခင္ (ျဗိတိသ်ွစစ္ဗိုလ္) ကကြ်န္ေတာ့္ကို ေက်ာင္းထားေပးခဲ့ပါတယ္၊ ေက်ာင္းဆရာက ကြ်န္ေတာ့ကို အရမ္းရိုက္လြန္းလို႔ ကြ်န္ေတာ္ ထြက္ေျပးလာတာပါ၊ ကၽြန္ေတာ့္ေက်ာၿပင္ကို ၾကည့္ပါ။ ကြ်န္ေတာ္ ဘယ္ေတာ့မွ ေက်ာင္းမသြားေတာ့ဘူး၊ လံုး၀ လံုး၀ မသြားေတာ့ဘူး” ဟု မ်က္ရည္စက္လက္ႏွင့္ ေျပာခဲ့သည္။

အိႏၵိယစစ္ဗိုလ္ Rel Lian ၏ေက်ာၿပင္ရိွ ဒဏ္ရာဒဏ္ခ်က္မ်ားကို ေတြ့ၿမင္ေသာအခါ လြန္စြာ ဂရုဏာသက္မိၿပီး ၿမင္းေပၚသို့တင္၍ ဟားခါးသို့ေခၚေဆာင္သြားကာသူ႔အိမ္၌ေနေစခဲ့ျပီး Rel Lian သည္း  ထို အိႏၵိယစစ္ဗိုလ္၏ ကေလးအား ထိန္းေက်ာင္းေပးခဲ့သည္။ လအနည္းငယ္အၾကာတြင္ အိႏၵိယစစ္ဗိုလ္သည္ ေၿမၿပန့္သို့ တာ၀န္ေၿပာင္းေရႊ့ၿခင္းခဲ႔သည္။  ထိုအခါ အိႏၵိယစစ္ဗိုလ္သည္ ၾကံရာမရၿဖစ္ၿပီး ထိုအခ်ိန္က ဟားခါးရွိ အေမရိကန္ နွစ္ျခင္းခရစ္ယာန္သာသနာျပဳ Laura Carson ထံသို့ Rel Lian ၏အေၾကာင္းစံု ကို ေၿပာၿပျပီးသူ႔အားေစာင့္ေရွာက္ေပးရန္ အကူအညီေတာင္းခဲ့သည္။ Carson ဆရာမကလည္း Rel Lian ကိုသနားစိတ္၀င္၍ လက္ခံခဲ့ၿပီး သူ႔ထံတြင္ ေနထိုင္ေစခဲ့သည္။ အ၀တ္အစားသစ္မ်ားလည္း ေပးကမ္းခဲ့သည္ျပီး Rel Lian ေနထိုင္ရန္အတြက္ မီးဖိုေခ်ာင္ေဘးတြင္ အခန္းေလးတစ္ခု ျပင္ဆင္ေပးခဲ့သည္။ ထို႔ျပင္ ဟားခါးရိွ Carson၏ နွစ္ျခင္းခရစ္ယာန္သာသနာျပဳ ေက်ာင္းတြင္လည္း ပညာသင္ၾကားေစခဲ့သည္။ Rel Lian သည္ ဥာဏ္ေကာင္းျပီး စာေတာ္ေသာေၾကာင့္ Carson ဆရာမ၏ ခ်စ္ၿမတ္ႏိုးၿခင္းကိုလည္း ခံခဲ့ရသည္။ Carson ဆရာမသည္ နွစ္ျခင္းခရစ္ယာန္ေက်ာင္းတြင္ သင္ရမည့္ သင္ခန္းစာမ်ား၊ တနဂၤေႏြ ဥပုသ္စာေျဖေက်ာင္း (Sunday School) တြင္ သင္ရမည့္သင္ခန္းစာမ်ား၊ က်မ္းစာအတြက္ ၾကိဳတင္ၿပင္ဆင္ၿခင္း၊ ဓမၼသီခ်င္းမ်ား ဘာသာၿပန္ဆိုၿခင္း ႏွင့္ အစီရင္ခံစာမ်ား ေရးသားၿခင္းတို့ၿဖင့္ အစဥ္အလုပ္မ်ားေလ့ရွိသည္။

တစ္ေန႔တြင္ Carson ဆရာမအလုပ္မ်ားေနစဥ္တြင္ Rel Lian သည္ စားပြဲေဘးတြင္ ထိုင္ရင္း Carson ဆရာမအား စကားေျပာေနခဲ့သည္။ Carson ဆရာမက Rel Lian အား “စာေရးစရာေတြ အမ်ားၾကီးရိွတယ္၊ အလုပ္လုပ္ေနတဲ့အခ်ိန္မွာ ျငိမ္ျငိမ္ေလး ေနဖို႔လိုတယ္၊ ဆရာမကို မေႏွာင့္ယွက္ပါနဲ႔” ဟု ေျပာေလသည္။ Rel Lian သည္ Carson ဆရာမအား (Bawinu) ဟုေခၚဆိုလ်က္ရွိျပီး ၊ မ်က္ႏွာပ်က္လ်က္ “ဆရာမ တစ္ေယာက္တည္း ပ်င္းေနမွာ စိုးလို့ စကားလာေၿပာတာပါ” ဟု ၿပန္ေၿဖခဲ့သည္။ ဧည့္သည္ မရွိေသာ အခ်ိန္ႏွင့္ အလုပ္ပါးေသာ အခ်ိန္မ်ားတြင္ ဆရာမက ပံုၿပင္မ်ား ေၿပာၿပေလ့ရွိၿပီး ဆရာမ အလုပ္လုပ္ေနခ်ိန္တြင္ Rel Lian သည္ ဆရာမအနားတြင္ ထိုင္ေလ့ရွိသည္။ ဆရာမ အလုပ္ၿပီးလ်ွင္ ၿပီးခ်င္း “ဒီညေရာ Bawinu ႏွင့္ စကားေၿပာလို့ ရမလား” ဟု ေမးေလ့ရွိသည္။ ဆရာမက “ရတယ္” ဟုေၿပာလွ်င္ ၀မ္းသာအားရႏွင့္ စိတ္အားထက္သန္စြာ ဂ်ိဳးဇက္၊ ေမာေရွတို့ အေၾကာင္း၊ လာဇရုႏွင့္ သူေဌးသား အေၾကာင္း၊ အပိ်ဳစင္ ဆယ္ဦး အေၾကာင္းကို ေၿပာခိုင္းေလ့ရွိသည္။ ဤသို့ၿဖင့္ သူၾကားသိရသည့္ ပံုၿပင္မ်ားကို တစ္ၿခားကေလးမ်ားကို ၿပန္လည္ေၿပာၿပေလ့ ရွိ သည္။ Carson ဆရာမ၏ သာသနာၿပဳေက်ာင္းတြင္ ႏွစ္စဥ္က်င္းပေလ့ ရွိသည့္ က်မ္းစာၿပိဳင္ပြဲတြင္ သံုးႏွစ္ဆက္တိုက္ ပထမဆု ရရိွခဲ့သည္။ Rel Lian သည္ေဘာလံုးကန္၀ါသနာပါသူျဖစ္ျပီး၊ ခ်င္းျပည္နယ္ေျမာက္ပိုင္းရွိ ခရစ္ယာန္သာသနာျပဳေက်ာင္းမ်ား ေဘာလံုးျပိဳင္ပြဲတြင္လည္းအျမဲ၀င္ပါေလ႔ရွိသည္။

The Chin Hills Baptist Association ရဲ့ စတုတၳၾကိမ္ေျမာက္ ႏွစ္ပတ္လည္ညီလာခံအား ၁၉၁၀ ခုႏွစ္ မတ္လ ၁၈ မွ ၂၀ အထိ စီးယင္းနယ္ Khuasak တြင္က်င္းပရာ Dr.East သည္ Rel Lian ႏွင္႔အတူ ေက်ာင္းသား ၁၃ ေယာက္အား ထိုညီလာခံသို႔ ေခၚေဆာင္သြားခဲ့သည္။ Rel Lian တို႔အုပ္စုသည္ ဟားခါး၊ Pioneer Camp၊ မန္းခဲန္း၊ ဖလမ္း၊ မဏိပူရၾကိဳးတံတား (Suangpi တံတား)၊ လံုဘမ္း၊ ဘြာလ္ခြား၊ မြာလ္ဘဲမ္း မွ Khuasak သို႔ ၁၅ ရက္ၾကားခရီးႏွင္႔ခဲ့ၾကရသည္။ ထိုမွတစ္ဆင္႔တီးတိန္သို႔ခရီးနွင္႔ခဲ့ၾကျပီး တီးတိန္ရဲတပ္ဖြဲ႔ေဘာလံုးအသင္း ႏွင္႔ တီးတိန္ရွိ ေဂါရ္ခါးစစ္တပ္အသင္းတို႔နွင္႔ ေဘာလံုးကစားခဲ့ၾကသည္။ ရဲတပ္ဖြဲ႔အသင္းကိုမူ ဟားခါးအသင္းမွ အႏိုင္ရကစားခဲ့ျပီး၊ ေဂါရ္ခါးအသင္းႏွင္႔ သေရကစားႏိုင္ခဲ့ၾကသည္။ Dr.East မွသူတို႔အုပ္စုအား ညီလာခံသို႔ေခၚခဲ့ရသည္႔ အဓိကေၾကာင္းရင္းမွာ ဟားခါးမ်ိဳးႏြယ္စုတို႔၏  စီးယင္းမ်ိဳးႏြယ္စု အေပၚအယူသည္းမွဳမ်ား ပေပ်ာက္ေစရန္ျဖစ္သည္။ ထိုအခ်ိန္တြင္ စီးယင္းမ်ိဳးႏြယ္စုတို႔သည္ ဆိုးေသာမ်က္လံုး (Evil eye) ပိုင္ဆိုင္ထားသူမ်ားျဖစ္ေၾကာင္း၊ ထိုမ်က္လံုးအား ၾကည္႔မိပါက ေရာဂါဆိုးမ်ားျဖင္႔ ေသႏိုင္ေၾကာင္း စသည္႔အယူသည္းမွဳမ်ားရွိခဲ့သည္။ ထိုအယံုအၾကည္၊ အယူသည္႔မွဳမ်ား ပေပ်ာက္ေစလို႔သည္႔ ဆႏၵျဖင္႔ Dr.East မွ သူတို႔အုပ္စုအား ေခၚေဆာင္ခဲ့ျခင္းျဖစ္သည္။ Rel Lian ႏွင္႔အတူညီလာခံသို႔သြားေရာက္တက္ေရာက္ခဲ့သည္႔ ေဘာလံုးအသင္းသားတို႔မွာ Samuel Newland (Maj. A.G.E Newland ႏွင္႔ Sina တို႔၏သား), Gyi Gaing (Asho Chin), Sia Khaw (Hakha), Tum Tlik (Hakha), Sia Thuan (Hakha), Lian Bia (Lumbang), Vom Hrang (Hualngo), Sun Wom, Sia Khawm (Hakha), Dum Luai (Hniar Lawn) နွင္႔ Mang Duai တို႔ျဖစ္ၾကသည္။

Rel Lian သည္ဟားခါးနွစ္ျခင္းခရစ္ယာန္သာသနာျပဳေက်ာင္းတြင္ အၿမင့္ဆံုးအတန္းၿဖစ္သည့္ Grade 6 ေအာင္ၿမင္ၿပီးေနာက္ Carson ဆရာမက ဖလမ္းရွိကရင္သာသနာၿပဳမ်ားထံတြင္ အပ္ႏွံခဲ့ၿပီး ဖလမ္းတြင္ Grade 7 သင္ၾကားေစခဲ့သည္။ ၁၉၀၆ခုႏွစ္ ဇြန္လ ၁ရက္ေန့တြင္ ဖလမ္းတြင္မူလတန္းေက်ာင္းစတင္ဖြင္႔လွစ္ခဲ႔ျပီး၊ ၁၉၁၃ ခုႏွစ္မွစ၍ Grade 7 အထိ တိုးျမွင့္ျခင္းခ႔ရျပီး ျမန္မာဘာသာျဖင့္ သင္ၾကားခဲ့သည္။ ထိုေခတ္ သာသနာျပဳေက်ာင္းမ်ားတြင္ Grade 6 အထိသာ ပညာသင္ၾကားႏိုင္ခဲ့ျကျပီး၊ ပညာဆက္လက္သင္ျကားလိုပါက ဖလမ္း၊ ထိုမွတဆင္႔ေျမျပန္႕သိုသြားေရာက္ဆည္းပူးေလ႔လာခဲ့ျကသည္။

ဖလမ္းေက်ာင္းတြင္ Grade 7 ေအာင္ၿမင္ၿပီးေနာက္ Carson ဆရာမက မႏၱေလးၿမိဳ့ ရွိ ႏွစ္ၿခင္းသာသနာၿပဳ ေက်ာင္းေဘာ္ဒါေဆာင္တြင္ေနေစၿပီး အစိုးရပံုမွန္ေက်ာင္းတြင္ဆက္လက္ တက္ေရာက္ေစခဲ့သည္။ ထိုေက်ာင္းတြင္ ပညာသင္ၾကားၿပီးေနာက္ အသက္(၁၈) ႏွစ္ မၿပည့္မီတြင္ ေအာင္လက္မွတ္ ရရိွနိုင္ခဲ့သည္။ ေအာင္လက္မွတ္ရရွိ ၿပီးေနာက္ ေလာ့အိန္ဂ်လိစ္ရွိ Carson ဆရာမ မိတ္ေဆြၿဖစ္သူတစ္ဦး၏ ေငြေၾကးေထာက္ပံ့ မွုၿဖင့္ ရန္ကုန္ရွိ က်မ္းစာေက်ာင္းတြင္ ဆက္လက္ ပညာသင္ၾကားခဲ့သည္။ ခ်င္းလူမ်ိဳးမ်ားထဲမွ ရန္ကုန္ က်မ္းစာေက်ာင္းတြင္ ပထမဆံုးဘြဲ့ ရရွိသူ Rev. Nawl Tling ႏွင့္ အတူ က်မ္းစာသင္ယူရန္ အတူတူ သြားခဲ့ၾကသည္။ သို့ရာတြင္ က်န္းမာေရး အေၿခအေနေၾကာင့္ ေက်ာင္းဆက္မတက္ႏိုင္၍ ၁၉၁၈ ခုႏွစ္တြင္ ခ်င္းၿပည္နယ္သို့ ၿပန္သြားခဲ့ရသည္။

Rel Lian ခ်င္းၿပည္နယ္မၿပန္ခင္တြင္ Carson သာသနာၿပဳဆရာမႏွင့္ ျဗိတိ္သ်ွပညာေရးအရာရွိ တို့ ေတြ့ဆံုၿပီး ခရစ္ယာန္သာသနာၿပဳေက်ာင္းႏွင့္ ျဗိတိ္သ်ွအစိုးရေက်ာင္းမ်ား ပူးေပါင္းရန္ ေဆြးေႏြးသေဘာတူခဲ့ျကသည္။ ထိုေက်ာင္းတြင္ Carson ဆရာမက မိမိႏွစ္သက္ရာ ေက်ာင္းဆရာကို ခန့္ထားခြင့္ရွိၿပီး ထိုဆရာသည္ ေက်ာင္းဆရာ အရည္အခ်င္းႏွင့္ ၿပည့္စံုပါက ျဗိတိ္သ်ွပညာေရးအရာရွိက လက္ခံေပးရမည္အေျကာင္းနွင္႔ ေက်ာင္းေဆာင္ခ်ဲ့ရန္မ်ားလည္းေဆြးေႏြးခဲ့ၾကသည္။ ဤသို့ၿဖင့္ Carson ဆရာမက Rel Lian ကို ဟားခါးေက်ာင္းတြင္ ေက်ာင္းဆရာအၿဖစ္ခန့္ထားရန္ ျဗိတိ္သ်ွပညာေရးအရာရွိထံတြင္ ေတာင္းဆိုၿပီး ၁၉၁၉၊၂၀ စာသင္ႏွစ္တြင္ စတင္တာ၀န္ထမ္းေဆာင္ရန္ သေဘာတူခဲ့ၾကသည္။ ထိုသို့ၿဖင့္ ဆရာ Rel Lian သည္ ၁၉၁၉ခုႏွစ္ အသက္ ၁၈ ႏွစ္ခန္႔ အရြယ္တြင္ ေက်ာင္းဆရာတာ၀န္ကို စတင္ ထမ္းေဆာင္ခဲ့သည္။

ဒုတိယကမၻစစ္ျဖစ္ပြားလာေသာအခါ Saya Rel Lian သည္ ျဗိတိသ်ွတပ္မေတာ္တြင္ အမွဳထမ္းသည္ကို ေတြ႔ရွိႏိုင္သည္။ Maj. A.G.E Newland ၏သား Samuel Newland သည္ ျဗိတိသ်ွစစ္တပ္ထဲတြင္ ေထာက္လွမ္းေရးအျဖစ္ အမွဳထမ္းခဲ့ျပီး ခ်င္းေတာင္၊ ဂန္ေဂါေဒသို႔တြင္ လွဳပ္ရွားခဲ့သည္။ Samuel Newland ၏ကိုယ္ေတြ႔မွတ္တမ္းတြင္ Rel Lian သည္သူ၏ ရဲေဘာ္ရဘက္ျဖစ္ေၾကာင္း မွတ္တမ္းတင္ထားသည္ကို ေတြ႔ရွိႏိုင္သည္။

နိဂုံးခ်ဳပ္

ယခုအခါ ကၽြႏုပ္တို့ ခ်င္းၿပည္နယ္တြင္ အစိုးရေက်ာင္းနွင္႔ ဘာသာေရးေက်ာင္းမ်ား ရွိေနၿပီ ၿဖစ္သည္။ ပညာတတ္ဆရာမ်ားလည္း တစ္ေခတ္ျပီး တစ္ေခတ္ ခ်င္းလူမ်ိဳးထဲတြင္ မ်ားျပားလာခဲ့သည္။ ဤသို့ ၿဖစ္လာရသည့္ အဓိက အေၾကာင္းရင္းမွာ ၿဗိတိသွ် အင္ပါယာ ႏွင့္ အေမရိကန္ ႏွစ္ၿခင္း သာသနာၿပဳအဖြဲ႔တို႔၏ ျကိုးစားမွု နွင္႔ အနစ္နာခံျခင္းတို႔ေၾကာင့္ပင္ၿဖစ္သည္။ ၄င္းတို့ စတင္တီထြင္ေပးခဲ့ေသာစာေပႏွင့္ ေက်ာင္းမ်ားေၾကာင့္ ခ်င္းၿပည္နယ္တြင္ ပညာေရး ၿပန့္ပြားလာၿပီး  ခ်င္းလူမ်ိဳးမ်ားထဲမွ ပညာတတ္ နွင္႔ ေက်ာင္းဆရာမ်ား ေပၚထြန္းလာခဲ့ျခင္းျဖစ္သည္။

Saya Sia Khaw, Saya Zakhup, Saya Rel Lian ႏွင့္ Sayama Khuang Sung တုိ႔သည္ ခ်င္းျပည္နယ္တြင္ ပထမဆံုးေသာ ပညာတတ္မ်ား ျဖစ္ၾကသည္။ ၄င္းတို႔က ပညာတတ္ေျမာက္ရျခင္း၏ ေကာင္းက်ိဳးကို ခ်င္းျပည္နယ္တြင္ ထင္ရွားေစခဲ့သည္။ ယခင္ ကြ်ႏ္ုပ္တို႔၏ ဘိုးဘြားေခတ္တြင္မူ ေတာင္ယာစိုက္ျခင္းျဖင့္ အသက္ေမြးျခင္းသည္သာ ကြ်ႏု္ပ္တို႔ခ်င္းလူမ်ိဳးမ်ား၏ အၾကီးမားဆံုး အိပ္မက္ျဖစ္ခဲ့သည္။ ထိုအရာမွ လြဲျပီး ကြ်ႏ္ုပ္တို႔တြင္ အျခားေသာ ရည္မွန္းခ်က္ အိပ္မက္မ်ား မရိွခဲ့ၾကေပ။ ရိွနိုင္ရန္လည္း အေျခအေနကမေပးခဲ့ေပ။ ပညာတတ္ေျမာက္သူမ်ားႏွင့္ ပညာသင္ယူေနေသာသူမ်ားက ပညာတတ္ရျခင္း၏ ေကာင္းက်ိဳးကို ေကာင္းစြာ သိနားလည္ၾကေသာေၾကာင့္ အမိခ်င္းျပည္နယ္ၾကီးအတြက္ ၾကီးမားေသာ ရည္မွန္းခ်က္အိပ္မက္သစ္အား စတင္အေကာင္အထည္ေဖာ္ခဲ့ၾကသည္။ ထိုအိပ္မက္မွာ ခ်င္းၿပည္နယ္ကို လယ္ထြန္ၿပီး အသက္ေမြး၀မ္းေက်ာင္းၿပဳသည့္ ဘ၀မွ ပညာေရးၿဖင့္ အသက္ေမြး၀မ္းေက်ာင္းၿပဳႏိုင္သည့္ ဘ၀သို့ ေရာက္ရွိရန္ ၿဖစ္သည္။ ထို အိပ္မက္ကို အေကာင္အထည္ ေဖာ္ရန္ ၄င္းတို့ ကိုယ္တိုင္ ခ်င္းလူမ်ိဳးမ်ားကို စာသင္ၾကားေပးခဲ့ျကသည္။ သူတို့ ကိုယ္တိုင္ ပညာေရးကို သင္ၾကားႏိုင္သည္ သာမက စံၿပ ေက်ာင္းဆရာမ်ားပါ ၿဖစ္ခဲ့ၾကသည္။ ခ်င္းလူမ်ိဳးမ်ားသည္ ပညာသင္ယူရံုမက သင္ၾကားေပးၿခင္းကိုပါ လုပ္ေဆာင္ႏိုင္ေၾကာင္း မ်က္စိဖြင့္ေပးခဲ့ ၿခင္းၿဖစ္သည္။ ယခု အခ်ိန္တြင္ ခ်င္းၿပည္နယ္တြင္ သာမက ကမာၻႏွင့္ ရင္ေဘာင္တန္းႏိုင္သည့္  ေက်ာင္းဆရာမ်ား ရွိေနၿပီ ၿဖစ္သည္။ ဤအေၿခအေနသို့ ေရာက္ရွိလာရၿခင္းမွာ သူတို့၏ လမ္းေဖာက္ေပးမွုေၾကာင့္ အဓိက ၿဖစ္ၿပီး သူတို့ ခ်န္ထားခဲ့သည့္ အေမြအႏွစ္ၾကီး တစ္ခုလည္း ၿဖစ္ေပသည္။

Saya Rel Lian သည္ပင္လွ်င္ ေကြ်းေမြးမည့္သူမရိွ မိဘမဲ့ကေလးဘ၀မွ ခ်င္းျပည္နယ္တြင္ ပထမဆံုးေသာ ပညာတတ္၊ လက္ဦးဆရာ ျဖစ္လာခဲ့ျခင္းမွာ ကြ်ႏု္ပ္တို႔အတြက္ အတုယူရန္ ခြန္အားယူရန္ ျဖစ္ေပသည္။ ထိုမ်ွမက အသက္ ၁၈ ႏွစ္ပင္ မျပည့္ခင္တြင္ပင္ မႏၱေလးရိွ Government Normal School တြင္ တက္ေရာက္သင္ၾကားႏိုင္ခဲ့သည္။ Saya Rel Lian ၏ဘ၀ျဖစ္အင္ ကို ေလ့လာျခင္းျဖင့္ ကြ်ႏ္ုပ္တို႔႕ ခ်င္းလူမ်ိဳးမ်ားသည္ ႏံုအသူမ်ား မဟုတ္၊ ေကာင္းစြာ သင္ၾကားေပးလွ်င္ ေကာင္းစြာ တတ္ေျမာက္ႏိုင္သူမ်ားျဖစ္ေၾကာင့္ ထင္ရွားစြာ သိျမင္ႏုိင္ေပသည္။

ကိုးကား

၁) L.H.Carson (Siangbawinu) ကိုယ္တိုင္ ခ်င္းေတာင္တြင္ ေနထိုင္ခဲ့သည္႔အျဖစ္အပ်က္မ်ား ေရးသားေသာ စာအုပ္ : Pioneer Trials, Trials and Triumphs စာအုပ္ (Pg. 244 – 247) မွ ကိုးကားျခင္းျဖစ္သည္။

၂) The Lost Dictionary: A history of the Chin people: by Wim Vervest

ဤေဆာင္းပါးျဖစ္ေျမာက္ေရးအတြက္ အခ်က္အလက္မ်ားစုေစာင္းျခင္း၊ ေပးပို႔ျခင္း နွင္႔ေဆာင္းပါးစိစစ္ျခင္းမ်ားျဖင္႔ က်ြန္နုပ္အားကူညီေပးခဲ႔ေသာ Salai Cung Luai နွင္႔ Salai Van Biak Thang, ဘာသာျပန္ျခင္းျဖင္႔အကူညီေပးခဲ့ေသာ Sunshine Mawi, Dr. Siang Em Mawi နွင္႔ Dr.Cungte တို႔အားအထူးေက်းဇူးတင္ရွိပါသည္။

 

 

 

About The Author