Lam laklawh tang 2008 phunghrampi le 2020 thimnak ah Chin ramkhel palai hna timhlamhnak

0

Chin State Party Head

Za Bawi Thawng–Kawlram ah avoi thumnak sermi phunghram, atu hman cuahmah liomi 2008 phunghrampi cu ralkap lei hruainak in rak sermi a si. Hi phunghram remh le hrawh duh ahcun Pyidaungsu Hluttaw (Union Parliament) i minung 654 lakah a tlawmbik minung 491 tel nih (zatuak 75%) hnatlak hnu ah le ramchung mee thla kho minung nih hnatlaknak (referendum) tuah lawngin remh le hrawh khawhmi a si.

Chin ramkulh NLD Chairman Pu Zo Bawi nih 2008 phunghrampi cu NLD cozah nih remh timh len asinain remh khawhnak thazaang an ngeih lonak kong a chim.

“2015 thimnak ah zatuak 82% in teinak kan hmuh. Nain phunghrampi remnak dingin thazaang kan ngei lo, zeitluk kan izuam len zongah,” tiah Pu Zo Bawi nih a chim.

2008 phunghrampi cu 2013 ah USDP cozah nih remh an rak timh i an rak remh kho lo. Atu NLD cozah chan ah NLD nih voikhat remh an rak timh than ve nain an remh kho ve hlei lo.

Chin ramkulh in USDP Chairman Dr. Hmuh Thang nih cun, NLD i phunghrampi remh aa timhning in cun an remh kho lai lo i hei remh khawh nakding ahcun ralkap Hluttaw palai pawl tha tein a chawnhbiak a herh hmasa tiah a chim.

“2008 phunghrampi hi NLD nih a hrampi in ‘hau’ an timh caah an remh khawh lai ka ruat lo. A tleng tete theoh ciahmah a haumi a si,” tiah Dr. Hmuh Thang nih a chim.

CNLD Chairman Pu David Ngai Sak nih mah phunghrampi remh khawhnak ding ah hin lam pahnih a um i mah cucu ralkap he aa pehtlai mi an si tiah a chim.

“Adang in thlen (a-sa-thu) a hau. Zeitin dah adang in kan thlen lai ti si cun kum zabu 21 Panlong Conference hi tlamtlingte in result (aphi) chuahter khawh ahcun 2008 phunghrampi remh khawhnak ding lam pakhat cu a si.”

Remh ding ah tuni tiang mizei party hmanh nih an remh kho lo, remh khawhnak a dang lam cu ralkap he bia thate in i ruah hnu lawngah remh khawh a si lai ti zong Pu Ngai Sak nih a chim chap.

2008 phunghrampi pinah a dang a buaimi pakhat cu ramkulh i Chief Minister (CM) thimnak kong ah a si. Ramkulh le ramthen vialte i CM cu Kawlram President nih a thim lai i cucu mah le hmun Hluttaw cio nih rak cohlan ding lawng khi a tang.

Dr. Hmuh Thang nih CM cu mah le ramkulh Hluttaw palai nih thim siseh tiah kan aupi lenmi a si. Nain NLD nih a pom lo caah, NLD cu Democracy a duh taktak maw kai fiang lo tiah a chim.

“Democracy an duh taktak si ahcun 2015 lio khan CM cu mah le ramkulh le ramthen Hluttaw palai nih i thim seh tiah an ti khawhmi a si, an ti bak lo.”

Pu Ngai Sak nih, CM nih hin thil ti khawhnak tlawmte lawng a ngei i mah te hmanh hi kanmah tein thim khawhnak a kan pe duh lo. CNLD nih teinak kan hmuh cun CM cu cunglei nih an thim si zongah Hluttaw Chairman le Hluttaw cu kanmah nih kan tlaih ve lai tiah a chim.

“Pohmah 261 ning in CM zong mahte in thim khawhnak nawl kan ngei lo. USDP chan lioah NLD le tlangcung party nih kan rak doh len hna. NLD nih teinak a van hmuh i, anmah NLD lila zong nih a remh duh hawi ti lo.”

Chin party nih teinak hmu ko hmanh hna sehlaw CM zong an tlai kho lai tiah atu lio Social Media hmangin tlangcung party a dohtu nih an langhter.

Hi kong ah Pu Ngai Sak nih cun—CM kong i a au lenmi hna hi cu miphun ca si loin thutnak ca lawngah aa zuammi le a aumi an sinak a langhter tiah a chim.

Pu Zo Bawi nih 2010 kum i thimnak a lutmi paoh cu USDP he hmunkhat ah riantuantimi hna an si i, 2008 phunghrampi zong kan humven lai tiah biakamnak an ser caah mah pawl nih phunghram an remh ding cu a si kho lo tiah a chim.

“Kan nih NLD cu 2012 caan karlak thimnak in a lutmi kan si. Chin ram ah hin ZCD he hmukhat riantuan ding (ma-ha-meih) a tuahmi kan si i mahbantuk cun an Party Chairman zong thimnak a rak i zuamnak hmun ah kan rak kianh i an MP Pau Lun Min Thang zong vuanci kan pek.”

CNLD cu USDP cu hmunkhat ah rian an tuanti timi kongah Pu Ngai Sak nih cun mah ti a chimmi hi cu mahle mah zumhnak i ngeih lo ruangah a si tiah a chim.

“CNLD nih party policy kan ngeihmi aa hrawm khomi paoh he hmunkhat ah rian kan tuanti lai. NLD nih phunghrampi remh dingin an rak chuahpimi tete zoh tikah kan party policy an phan rih lo. Mah nakin a zual deuhmi cu ralkap le USDP an si rih.”

USDP cu party dang a soi bal lo i mizei an si zongah hmunkhate riantuan a duhmi kan si i CNF he daihnak a rak thoktu le Chin National Day (CND) a nun thanmi zong hi kanmah party in aa thokmi a si tiah Dr. Hmuh Thang nih a chim.

“CND ah CNF pawl biachimnak zong kan pek hna. NLD an kai hnu in thutnak hmanh hi CNF hruaitu pawl an vaivuan rua ka ti.”

Pu Zo Bawi nih CND kong cu ramkulh cozah lei nih tawlrel khawh a si lo i cunglei Pyidaungsu (Center) lei lawng nih tawlrel khawhmi a si tiah a chim.

“Falam i CND kan rak tuah lio zongah khan President cakuat kha CM nih a rak rel i kei nih Pyidaungsu Hluttaw Chairman cakuat ka rak rel ve. Cun mah ni ah hin cunglei (Pyidaungsu) minung lawng nih biachimnak nawl zong an ngei.”

Chin Miphun Ni (CND) ah cun Chinmi kan tuanbia ah  pasal tha hna kong chimnak caan le mah ni hi cu kanmah Chinmi hrim nih caan zong kan hman ding a si tiah Pu Ngai Sak nih a chim.

“Kawlram President hna le cunglei cozah hna nih anmah miphun ni si lomi, kanmah Chin miphun ni ah bia an van chim len ding khi a si lo. Union Day ah chimnak ding caan an ngei ko.”

Atu cozah a tlaitu NLD cu cunglei (centralization) nawlngeihnak in an kal tukmi hmuh hin khuaruah a har tuk tiah Dr. Hmuh Thang nih a mah hmuhton ning tein a chim. “Thantlang ah President hlun simi U Htin Kyaw a rak tlun lio ah kan halmi bak dawh cunglei ah kan halpiak hna lai (tin-piah-pi-me) ti in a kan ti cuh. Vice President zong cu bak. USDP chan lio i President Thein Sein kha cu kan hal bakmi dengteo in an kan pek colh ko. An kan pek khawh lomi cu mah hi cu kan pe kho hna lo tiin an kan chim ko.”

Pu Ngai Sak nih NLD le USDP MPs hna cu an pu le he an i ton tikah lu kun bu tein an ton hna. An biachim an ngeih a hau. “Miphun dang upat len i an chimmi paoh el ngam loin ‘aw’ ti peng hi kum 70 leng Chinmi hna nih kan tuar cangmi a si.”

CNLD nih teinak a hmuh cun Chin mipi nih an halmi paoh cu cunglei ah kan pu le kan i chimpiak ta hna lai timi hi kan ngei lai lo i a um zong a um lai lo tiin Pu Ngai Sak nih cun a chim chap.

Kawlram chung ah Chin ram cu a siifak bikmi ram a si tikah siifahnak chung in luat cu ho paoh nih duh ciomi a si. Cu tikah khua le peng thanchonak ca ding i rian a tuan kho dingmi minung/party cu papek in mee zong pek deuh a si.

Khuaram thanchonak kong he pehlai in NLD cozah nih ruahlopi in buainak rak ton sual a si caah budget zong rak ngeih a si lo, nain kan Pi Suu Kyi tawlrelnak in kan van ti khawh than tiah Pu Zo Bawi nih a chim.

“Cozah kan van kai tlawmpal khan Rohingya buainak a chuah tikah vawleicung ram hna nih an kan bawm duh lo. Nain kan Pi Suu Kyi cu Japan ah a kal i bawmhnak a va hal, mah bawmhnak thawng in ramchung thanchonak lei zong kan tuah kho.”

NLD cozah nih Chin ram cu a dang ramkulh le ramthen nak zong in budget tam deuh a peknak kong Pu Zo Bawi nih cun, “Magway ramthen CM nih a ka timi cu kan Pi Suu Kyi nih hin Chinmi zeitluk an dawt hna ti a si ahcun kan nih fang khat kan ngah ah nan nih Chin cu fang li nan ngah a ka ti.”

USDP cozah chan lio zongah Chin ram cu Sagaing ramthen nak in a let thum tam in budget an rak kan pek ti zong Dr. Hmuh Thang nih a ti.

Pu Ngai Sak nih cun thanchonak riantuan ihmaithlak hi ramkhel rian a si hrim lo, mah hi cu CSO, NGO le biaknaklei hna zong nih an kan tuahpiak khawhmi a si tiah a chim.

“Mizei cozah an kai zongah thanchonak cu an tuah ding an rian a si. Kan nih cu kan caholh, nunphung te pawl a tlau lonak hnga le mah cu zungzal in a hmun nakhgak kan hmunven lai. Cucaah thanchonak nakin policy a biapi deuhmi a si.”

NLD cozah chan ah Chin ramkulh Hluttaw nih rian a tuanmi kong ah Dr. Hmuh Thang le Hluttaw Chairman hrim an lung a tlin lonak kong zong an chim.

Dr. Hmuh Thang nih cun Hluttaw i bia kan chim ceih cangmi cu cozah nih tlamtling tein a tuah ding a si tiah a chim. “Kum 4 fai kan kai cang i ka lung a tling ruam lo. Hluttaw biachahmi zong Chin ram cozah nih tlamtlingte in an tuah bak lo. An thluak nih a phan lo maw ti ah le minister pakhat nih mah tiang theih lo ding le ka ruat lo.”

Hluttaw Chairman a simi Pu Zo Bawi zong nih NLD in Hluttaw a kaimi cu boachanawk a tlak lomi tam tuk an um i USDP le ralkap lei in a rak kaimi tu hna hi kan ram hruainak ah cun 100 ah 100 bochan awk an tlak deuh tiah a chim.

“Atu Hluttaw ah kum 4 le ti ka hruainak hna ah kanmah NLD minung nakin USDP in a rak kaimi pawl khi kaa bochan deuh hna.”

Kawlram tuanbia ah 1922 in tuni tiang rampi thimnak cu voi 16 tuah cang a si i a hnubik cu 2015 thimnak a si. 2010 le 2015 lio i thimnak ah bual a cotu hna nih a bikin an i hmaithlakmi cu 2008 phunghrampi remh ding ti a si nain tuni tiang remh khawh a si rih lo.

“Mi zei party hmanh nih an remh khawh lai lo caah ramkomh (pyidaungsu) ca cuh timh lo in kanmah Chin ram hmunhma tu ah luh i Chin ram sersiam tu hi kai hmaithlakmi a si tiah,” CNLD Chairman le tukum thimnak ah Matupi No.1 i ramkulh Hluttaw ah aa zuam dingmi Pu David Ngai Sak nih a chim.

Chin ram i USDP Chairman le tukum thimnak ah Thantlang No.2 in ramkulh Hluttaw ah aa cuh dingmi Dr. Hmuh Thang nih, “2008 phunghrampi cu kanmah USDP lawng nih kan remh khawh lai i ningcang te zong in kan kalpi khawh lai ti ka ruah,” tiah a chim.

“2015 thimnak ah 82% in teinak kan hmu i cozah zong kan ser ko nain 2008 phunghram cu kan remh kho lo. Mah remh khawh nakding ah hin cun tukum thimnak ah 90% tel teinak kan hmuh a hau,” tiah Chin ramkulh: Hluutaw Chairman, NLD Chairman le tukum thimnak ah Hakha No.1 in aa zuam dingmi Pu Zo Bawi nih a chim.

Note: Pu Zo Bawi, Dr. Hmuh Thang le Pu David Ngai Sak nih ramkhel kong ah an chimmi le an dirpimi kong hna hi The Chinland Post nih Interview a tuahmi ah based in a cunglei Feature News cu tialmi a si.

Sources;
The Chinland Post le Pu Zo Bawi Interview
The Chinland Post le Pu David Ngai Sak Interview
The Chinland Post le Dr. Hmuh Thang Interview

About The Author

Na ruahning rak langhter ve.. (Leave a comment)

%d bloggers like this: